Głowonogi

Głowonogi (Cephalopoda) to gromada mięczaków morskich. Do głowonogów zalicza się największe i najlepiej zorganizowane i wyspecjalizowane mięczaki na świecie. Znamy około 600 gatunków głowonogów. W Polsce nie występują.

Systematyka tych zwierząt jest bardzo dyskusyjna. Na potrzeby niniejszego artykułu wydzielimy kilka tylko istotnych i ciekawych grup głowonogów. Są to:

• Amonity (Ammonoidea) - wymarłe głowonogi,
• Łodziki (Nautilida),
• Mątwy, sepie, mątewki (Sepiida oraz Sepiolida),
• Ośmiornice (Octopodiformes),
• Spirule (Spirulida)
• Wampirzyce (Vampyromorphida).

Wygląd

Charakterystyka głowonogów: w budowie ciała widać wyraźnie głowę i tułów. Jest ono dwubocznie symetryczne. Na głowie osadzone są ramiona z przyssawkami oraz narząd, który wyprowadza wodę z jamy płaszczowej. Liczba ramion jest różna. Ośmiornice mają 8 ramion, mątwy to głowonogi dziesięcioramienne, z czego dwa są silnie wydłużone.

Gatunki

Wykaz wszystkich opublikowanych artykułów tematycznych.

Thaumoctopus mimicus

Thaumoctopus mimicus to gatunek głowonoga z rzędu ośmiornic. Ramiona są wąski i bardzo długie. Ubarwienie brązowe z jasnymi plamami i prążkami. Gatunek występuje w Indopacyfiku.

Sepioteuthis sepioidea

Sepioteuthis sepioidea to gatunek głowonoga z rzędu kałamarnic i rodziny kalmarowatych. Ubarwienie bardzo zmienne. Dobrze są widoczne duże oczy. Kalmar ten ma niezwykła zdolność do zmiany koloru ciała.

Wunderpus photogenicus

Wunderpus photogenicus to gatunek głowonoga z rodziny ośmiornicowatych. Ośmiornica ta ma wydłużone ramiona, oczy osadzone na dość długich trzonkach.

Amphioctopus marginatus

Amphioctopus marginatus to gatunek głowonoga z rodziny ośmiornicowatych. Ubarwienie brązowawe, czerwonawe, zmienne z ciemnym wzorem. Przyssawki na mackach mają jasnoniebieski kolor.

Callistoctopus luteus

Callistoctopus luteus to gatunek głowonoga z rodziny ośmiornicowatych.

Macrotritopus defilippi

Macrotritopus defilippi to głowonóg z rodziny ośmiornicowatych. Ubarwienie turkusowo-brązowawe, zmienne.

Hapalochlaena lunulata

Hapalochlaena lunulata to gatunek głowonoga z rodziny ośmiornicowatych. Ubarwienie złoto-brązowe, zmienne w niebieskie kręgi, otoczone czarną obwódką.

Sepiadarium kochi

Sepiadarium kochi to gatunek głowonoga z rodziny Sepiadariidae. To mątwa u pomarańczowym ubarwieniu. Macki krótkie.

Sepiola atlantica

Sepiola atlantica to gatunek głowonoga z rodziny Sepiolidae. Ta mątewka ma krępe ciało.

Sepia pharaonis

Sepia pharaonis to gatunek mątwy. Worek trzewiowy otoczony dwiema płetwami. Ubarwienie wierzchu zmienne, spód jasny.

Sepia apama

Sepia apama to gatunek dość dużej mątwy. Worek trzewiowy otoczony dwiema płetwami. Ubarwienie wierzchu zmienne.

Sepia bandensis

Sepia bandensis to gatunek mątwy. Worek trzewiowy otoczony dwiema płetwami. Ubarwienie

Sepia latimanus

Sepia latimanus to gatunek mątwy. Worek trzewiowy otoczony dwiema płetwami.

Euprymna berryi

Euprymna berryi to gatunek małej mątwy o fioletowym ubarwieniu w ciemne plamki.

Macroctopus maorum

Macroctopus maorum to gatunek ośmiornicy z rodziny Octopodidae.

Kałamarnica kolosalna

Mesonychoteuthis hamiltoni

Kałamarnica kolosalna (Mesonychoteuthis hamiltoni) to gatunek głowonoga, jednego obok kałamarnicy olbrzymiej z największych bezkręgowców świata. Ciało wydłużone, wrzecionowate. Ma dużą, szeroką płetwę.

kałamarnica olbrzymia, kalmarzec

Architeuthis dux

Kałamarnica olbrzymia, kalmarzec (Architeuthis dux) to gatunek głowonoga, jednego obok kałamarnicy kolosalnej z największych bezkręgowców świata. Ciało wydłużone, wrzecionowate.

Kałamarnica zwyczajna, kalmar pospolity PL

Loligo vulgaris

Kalmar pospolity, kałamarnica zwyczajna, loligo, płetwik (Loligo vulgaris) to gatunek głowonoga z rodziny Loliginidae. Ciało nagie, torpedowate, zaostrzone, z płetwami, czerwonawe.

Łodzik piękny, łodzik perłowy

Nautilus pompilius

Łodzik piękny, łodzik perłowy (Nautilus pompilius) to gatunek głowonoga. Od otworu gębowego odchodzi wiele macek bez przyssawek. Od środka muszla posiada warstwę perłową.

Mątwa zwyczajna

Sepia officinalis

Mątwa zwyczajna (Sepia officinalis) to gatunek głowonoga z rodziny mątwowatych, najpospolitszy gatunek tej rodziny. Ciało jest spłaszczone grzbieto-brzusznie. Owalny worek trzewiowy jest otoczony dwiema płetwami.

Ośmiornica olbrzymia

Enteroctopus dofleini

Ośmiornica olbrzymia to gatunek głowonoga należący do rodziny ośmiornic. To jedna z największych ośmiornic świata. Ubarwienie czerwonobrązowe. Od głowy odchodzą ramiona z dwoma rzędami przyssawek.

Ośmiornica zwyczajna, ośmiornica pospolita

Octopus vulgaris

Ośmiornica zwyczajna, ośmiornica pospolita (Octopus vulgaris) to gatunek głowonoga z rodziny ośmiornicowatych. To zwierzę jadowite.

Żeglarek argo

Argonauta argo

Żeglarek argo (Argonauta argo) to gatunek głowonoga zaliczany do ośmiornic. Dwa ramiona wydłużone i spłaszczone. Wytwarza muszle, która kształtem przypomina nieco muszlę łodzika.

Inne gatunki

• abraliopsis morisii
• Ośmiornica teleskopowa (Amphitretus pelagicus)
• Kalmarnik długoramienny (chiroteuthis veranyi)
• Ośmiornica ślepa (Cirrothauma murrayi)
• Brzegulica piżmowa, ośmiornica piżmowa (Eledone moschata)
• Kalmarowiec głębinowy (Lycoteuthis diadema)
• Kalmar europejski, kalmarnik latający (Ommastrephes sagittatus)
• Mątewka karłowata (Sepiola rondeleti)
• Spirula (Spirula spirula)
• Wampirzyca piekielna, wampirnica (Vampyroteuthis infernalis)

Występowanie i środowisko

Głowonogi to zwierzęta morskie. Występują wyłącznie w wodach słonych.

Tryb życia i zachowanie

Głowonogi poruszają aktywnie się na zasadzie napędu odrzutowego. Skurcze mięśni wyrzucają z płaszcza wodę, nadając zwierzętom przyspieszenie. To zwierzęta krótkowieczne. Zwykle żyją jeden rok. Wiele gatunków ma nieprawdopodobne wręcz zdolności do zmiany barwy. Czasem wręcz można obserwować całe barwne "animacje" na powierzchni całego ciała.

Morfologia i anatomia

Długość niektórych głowonogów może dochodzić nawet do kilkunastu metrów, a ciężar ciała wiele tysięcy kilogramów. Najczęściej jednak ciężar głowonoga to kilka kilogramów i długość ciała dochodząca do 20-100 cm.

Narządy zmysłów są bardzo dobrze rozwinięte, a oczy przypominają budową oczy zwierząt kręgowych, choć nie mają zdolności akomodacji, a komórki światłoczułe są skierowane w stronę soczewki. U zwierząt tych obserwuje się czynności psychiczne. Układ nerwowy cechuje się silną koncentracją, którego częścią główną jest mózg. Mózg, co wyjątkowe u bezkręgowców, osłonięty jest chrzęścią. Często głowonogi posiadają gruczoł czernidłowy, który umożliwia wystrzykiwanie do wody ciemnej substancji. Głowonogi oddychają skrzelami. Otwór gębowy jest wyposażony w potężne szczęki, przypominające dziób papugi.

Narządy wewnętrzne znajdują się w worku trzewiowym od strony grzbietu. Narządem wymiany tlenowej są skrzela. Układ krwionośny jest złożony, prawie zamknięty, przez co wydajny i dzięki temu zwierzęta te są bardzo aktywne ruchowo.

Typowy narząd występujący tylko u głowonogów to lejek, przez który zwierzę wyrzuca pod dużym ciśnieniem wodę z jamy płaszczowej. Dzięki temu porusza się ruchem odrzutowym.

Głowonogi wytwarzają muszle zewnętrzne, wielokomorowe (łodziki) lub w przypadku kałamarnic - wewnętrzne.

Rozmnażanie

To zwierzęta rozdzielnopłciowe. Przechodzą rozwój prosty.

Pożywienie

To najczęściej drapieżniki.

Ochrona i zagrożenia

Ciekawostki

Głowonogi zaliczane są do owoców morza. Masowo poławia się kalmary, ośmiornice.

Oko dużych głowonogów może mieć nawet 40 cm średnicy. to największe oko w świecie zwierząt.

Ramiona ośmiornicy mają przyssawki. Czasem zwierzę tak mocno przysysa się do podłoża, że łatwiej urwać ramię, niż je oderwać.

Czernidło było wykorzystywane jako tusz.

Ze skorupy łodzików wyrabia się ozdoby.

Choć nie znamy kompletnego okazu przedstawicieli ogromnych głowonogów zaliczanych do rodzaju kałamarzec (Architheuthis), o których można przeczytać w powieściach, jakoby były one w stanie atakować nawet statki, to z cała pewnością w oceanach na dużych głębokościach zwierzęta te istnieją. Dowody na to wiele razy znajdowano w żołądkach kaszalotów, a także w postaci resztek wyrzucanych przez morze na plaże.

Ćwiczenia
Wykonaj ćwiczenia związane z tematem
Głowonogi

Galeria zdjęć

© Media Nauka, ART-GROM10