Mięczaki

Mięczaki (Mollusca) to typ zwierząt bezkręgowych, który liczy dziś około 125 000 gatunków. Wyróżniamy dwa podtypy: obunerwce i muszlowce. Mięczaki klasyfikujemy w 8 gromadach. Nauka o mięczakach to malakologia (malakozoologia). Poniżej charakterystyka mięczaków.

Atlas mięczaków

Najważniejsze gromady mięczaków to głowonogi, małże i ślimaki.

Głowonogi
(Cephalopoda)

Małże
(Bivalvia)

Ślimaki
(Gastropoda)

Inne gromady

• Jednotarczowce (Monoplacophora)
• Chitony, wielopłytkowce, wielotarczowce (Polyplacophora)
• Walconogi, łódkonogi, zębikowate (Scaphopoda)
• Tarczkonogi (Caudofoveata)
• Bruzdonogi (Solenogastres)

Występowanie i środowisko

Żyją w morzach, wodach słodkich, na lądzie (tylko ślimaki) całego świata.

Tryb życia i zachowanie

Zwykle powolne na lądzie (ślimaki), prowadzące osiadły tryb życia (małże) lub ruchliwe (głowonogi). Te ostatnie są bardzo inteligentne.

Wygląd

Mięczaki to typ bezkręgowców wolno żyjących bardzo zróżnicowany. Prawie żadna z cech nie jest wspólna dla wszystkich podrzędnych jednostek systematycznych. Występuje zwykle symetria dwuboczna za wyjątkiem ślimaków. Mięczaki mają miękkie, bez budowy segmentowej ciało, w którym zwykle można wyróżnić głowę (za wyjątkiem małżów i łódkonogów), nogę i worek trzewiowy, a także płaszcz. Często płaszcz wytwarza muszlę, zbudowaną ze związków organicznych (koncholiny) i związków wapnia.

Cechy charakterystyczne mięczaków

Oto wspólne cechy wszystkich mięczaków:

• ciało o delikatnej budowie, miękkie, często z muszlą;
• obecność nogi;
• obecność wora trzewiowego, zawierającego większość narządów;
• obecność płaszcza, fałdu skórnego, odpowiadającego za produkcję muszli, z jamą płaszczową, która kryje aparat oddechowy;
• obecność (poza małżami) tarki (raduli) - służącej rozdrabnianiu pokarmu.

Morfologia i anatomia

Rozmiary ciał mięczaków są niewielkie lub wręcz imponujące. Wśród ślimaków można znaleźć gatunki o długości zaledwie 1 mm oraz takie, które mają metr długości. Małże mogą osiągać od kilku milimetrów średnicy do nawet 150 cm i 250 kg wagi. Wśród głowonogów są takie, które mierzą zaledwie 1 cm długości do olbrzymów o długości przekraczającej 20 m.

Mięczaki mają miękką, śliską skórę, z fałdami i płatami. Skóra często wydziela śluz, który ułatwia poruszanie się po lądzie. Dwa płaty skórne tworzą tak zwany płaszcz.

Muszle

Komórki na brzegach płaszcza (wyspecjalizowane gruczoły) produkują muszlę u większości mięczaków. Muszla mięczaka ma skład organiczny - to tak zwana konchiolina oraz zawiera związki wapnia. Muszla jest więc wytworem gruczołów płaszcza. Może mieć przeróżny kształt. Często jest obiektem poszukiwań kolekcjonerów. Z muszli wytwarza się wiele ozdób.

Muszla ślimaków jest najczęściej pojedyncza, skręcona spiralnie, bogatsza w kształty i kolory u gatunków morskich. Część ślimaków nie wytwarza muszli (niektóre ślimaki morskie, pomrowy).

Muszle małży są dwuczęściowe, a części połączone są zawiasem. Muszla taka może się otwierać dzięki specjalnym więzadłom.

Wśród głowonogów typową muszlę zewnętrzną mają łodziki. Reszta posiada muszlę wewnętrzną.

Jednotarczowce mają pojedynczą muszlę podobną kształtem do muszli małży.

Chitony zaś posiadają skorupę, która złożona jest z ośmiu płytek połączonych ze sobą stawowo.

Łódkonogi mają muszlę, która do złudzenia przypomina cios słonia.

Beztarczowce i bruzdonogi są pozbawione muszli.

Budowa mięczaków - tarka

1 - gruczoł ślinowy, 2 - szczęka, 3 - tarka (radula)

Układ pokarmowy

W gardzieli mięczaka zwykle znajduje się koncholinowa płytka, zwana tarką, z licznymi ząbkami. Prosty przewód pokarmowy jest wyposażony w dwa gruczoły ślinowe, gruczoł trawienny (wątroba). Jest zakończony odbytem. Tarka (radula) służy do zdrapywania pokarmu z powierzchni.

Układ nerwowy

Układ nerwowy mięczaków jest złożony z pierścienia okołoprzełykowego oraz z węzłów (zwojów nerwowych), rozrzuconych po całym ciele. Pierścień okołoprzełykowy jest pojedynczy, poniżej przełyku podwójny lub potrójny. Najbardziej rozwinięte zwoje to głowowe, nożne i trzewiowe. Mięczaki świetnie widzą i są wrażliwe na dotyk.

Układ krwionośny

U mięczaków występuje serce, które jest usytuowane po grzbietowej stronie ciała i posiada jedną komorę oraz 1 lub 2 przedsionki. Do serca spływa krew z układu oddechowego i jest rozprowadzana do narządów tętnicami. Układ krwionośny jest najczęściej typu otwartego. Naczynia włosowate nie łączą tętnic z żyłami. Tylko głowonogi wykształciły układ krwionośny zamknięty.

Układ oddechowy

Układ oddechowy składa się zazwyczaj ze skrzeli. Część ślimaków nie posiada skrzeli tylko jedno płuco. Jest to silnie ukrwiona część płaszcza. aparat oddechowy znajduje się między płaszczem a workiem trzewiowym (jama płaszczowa).

Układ wydalniczy

Za wydalanie u mięczaków odpowiadają nerki.

Budowa zewnętrzna mięczaków

Poniższa tabela zestawia cechy charakterystyczne budowy mięczaków w różnych gromadach.

Budowa zewnętrzna ślimaka
Tablica interaktywna

Rozmnażanie

Rozmnażanie jest płciowe, czasem występuje obojnactwo (u ślimaków i małży). Mięczaki są rozdzielnopłciowe. do zapłodnienia dochodzi najczęściej w środowisku wodnym. Mięczaki morskie posiadają w swoim rozwoju pierwsze stadium larwalne (trochofora), czasem dwa (larwa weligera). Jest też możliwa zmiana płci w trakcie życia mięczaka (np. ostryga).

Pokarm

Ślimaki są roślinożerne, padlinożerne lub prowadzą drapieżny tryb życia. Małże odfiltrowują drobny pokarm z wody. Głowonogi są drapieżnikami i aktywnie polują aby zdobyć pożywienie.

Znaczenie mięczaków

Oto wybrane aspekty znaczenia mięczaków dla człowieka oraz przyrody.

• Ślimaki wyrządzają szkody w rolnictwie i ogrodnictwie.
• To żywiciele wielu pasożytów wewnętrznych człowieka i zwierząt.
• Część gatunków mięczaków jest jadalna dla człowieka, są to na przykład omułki, ostrygi, przegrzebki, winniczki.
• Wiele mięczaków to ważny składnik pokarmowy innych zwierząt, w tym fok, morsów, kaszalotów, wielu ptaków (ostrygojady).
• Muszle mają znaczenie jako elementy dekoracyjne.
• Perły oraz masę perłową wykorzystuje się w jubilerstwie.
• To wskaźniki czystości wód.
• Pewne gatunki niszą łodzie i urządzenia w portach (świdrak okrętowy).
• Na mięczakach przeprowadza się badania naukowe laboratoryjne.
• Mączka z muszli morskich jest wykorzystywana w żywieniu zwierząt i wzbogacania gleby w wapń.

Ponadto od mięczaków niegdyś pozyskiwano barwniki, w tym purpurę.

Ciekawostki

Ślimaki można hodować. Hodowla ślimaków to tak zwana helicykultura.

Ślimaki jadali już w Starożytnym Rzymie.

W atramencie ośmiornic znajduje się melanina, która z kolei zabarwia nasze włosy i skórę.

U jednego z rodzajów ośmiornic (Tremoctous) samiec jest kilkadziesiąt tysięcy razy mniejszy od samicy!

Niektóre mięczaki są jadowite, a ich jad może być śmiertelny dla człowieka.

Małże to jedne z najwolniej rosnących zwierząt na świecie.

Niektóre mięczaki żyją nawet 400 lat.

Perły są bardzo rzadkie. W naturze zdarzają się w 1 na 20 000 małży.

Wybierz odpowiedni rozdział, aby zobaczyć zdjęcia i grafiki związane z różnymi przedstawicielami tej grupy bezkręgowców.

Ćwiczenia

Ćwiczenia interakcyjne pomogą przygotować się na sprawdzian, test, egzamin, a ponadto usystematyzują wiedzę z danej dziedziny. To także świetny trening do matury. Wiele ćwiczeń to dobre zadania maturalne.

ĆWICZENIA

Mięczaki

Zobacz także inne ćwiczenia
Głowonogi
Małże
Ślimaki

Jak powstają perły?

W jaki sposób powstaje perła? Czy jest to wytwór sztuczny, czy naturalny? Czy w Polsce można znaleźć perłę?

Czy można żyć wiecznie?

Czy śmierć jest nieodzownym elementem każdego organizmu, podobnie jak jego narodziny? Czy istnieją na Ziemi organizmy, które nie umierają i mogą żyć wiecznie?

© medianauka.pl, 2014-01-05, A-2170
Data aktualizacji artykułu: 2020-12-23