Liczby rzymskie

Powszechnie używamy cyfr arabskich, czyli 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 do zapisu liczb. Nadal jednak korzystamy także z innego zapisu liczb — rzymskiego systemu (łacińskiego systemu). To addytywny system liczbowy, w którym mamy do dyspozycji tylko 7 znaków — to cyfry rzymskie.

Znaki rzymskie

Do rzymskich znaków zaliczamy:

Znak	Znaczenie
I	1
V	5
X	10
L	50
C	100
D	500
M	1000

Liczby rzymskie do 1000, a nawet więcej

Oto tabelaryczny wykaz wybranych liczb rzymskich od 1 do 1000.

I	1	IX	9	LXXX	80	DCC	700
II	2	X	10	XC	90	DCCC	800
III	3	XX	20	C	100	CM	900
IV	4	XXX	30	CC	200	M	1000
V	5	XL	40	CCC	300	MM	2000
VI	6	L	50	CD	400	MMC	2100
VII	7	LX	60	D	500	MMD	2500
VIII	8	LXX	70	DC	600	MMM	3000

Jak odczytywać liczby rzymskie?

Obowiązują następujące zasady:

jednakowe cyfry są dodawane (np. III - 3, XXX -30);
cyfry mniejsze, które stoją przed większymi, są odejmowane od nich (np. IV - 4, XIX -19);
cyfry mniejsze, które stoją za większymi, są do nich dodawane (np. VI - 6, XXIII -13).

Zastosowanie liczb rzymskich

Liczby rzymskie stosujemy dość powszechnie w następujących przypadkach:

oznaczanie miesięcy w kalendarzu;
oznaczenia godzin na zegarach z cyferblatem;
numeracja stuleci;
liczebniki porządkowe;
numeracja szkół licealnych, klas, studiów;
numeracja pięter;
numeracja wydziałów w instytucjach;
numeracja pozycji list w wypunktowaniach w dokumentacji;
numeracja tomów książek;
numeracja rzędów w salach kinowych, koncertowych i teatrach;
numeracja wydarzeń rocznych, rocznic, na przykład festiwali.

Kalkulator liczb rzymskich

Poniższy kalkulator to przeliczanie liczb rzymskich na arabskie i odwrotnie.

Kalkulator
Zamień liczby rzymskie na arabskie i na odwrót.

Wpisz dane:

Zamień:

Liczba:

Rozwiązanie:

Oprogramowanie: Natalia Okoń

Ciekawostki

Czasem na cyferblatach zegarów na oznaczenie czwartej godziny używa się liczby IIII zamiast IV. Jest to sprzeczne z zasadami zapisu rzymskich liczb.

Liczba zero nie posiada własnego znaku w systemie rzymskim.

Jeżeli liczbę rzymską ujęto pionowymi kreskami, to liczbę tę należy pomnożyć przez sto. Czyli liczba rzymska |XV| to 1500. Jeżeli nad liczbą rzymską znajduje się kreska pozioma, to daną liczbę należy pomnożyć przez 1000.

Pytania

Dlaczego w matematyce nie używa się zapisu rzymskiego?

Nawet proste działania na liczbach rzymskich sprawiają dużą trudność, a zapis wielkiej liczby lub jej odczyt nie należy do intuicyjnych albo w ogóle nie jest możliwy. Rzymski system zapisywania liczb nie należy do praktycznych.

Ćwiczenia

Ćwiczenia interakcyjne pomogą przygotować się na sprawdzian, test, egzamin, a ponadto usystematyzują wiedzę z danej dziedziny. To także świetny trening do matury. Wiele ćwiczeń to dobre zadania maturalne.