Jerzyki, jerzykowate

Jerzykowate, jerzyki (Apodidae) to rodzina ptaków z rzędu krótkonogich. Rodzina ta liczy dziś 92 gatunki w 19 rodzajach. W Polsce żyje tylko 1 gatunek z tej rodziny ptaków, jeden zalatuje wyjątkowo.

Wygląd

Ptaki te mają niezwykle krótkie nogi z pazurkami umożliwiającymi czepianie się pionowych powierzchni i bardzo długie skrzydła, które są zbudowane z dziesięciu długich lotek pierwszorzędowych i rzędu krótszych lotek drugorzędowych. Dziób jest krótki, paszcza szeroka. Zwykle upierzenie jest jednolicie ubarwione, czasem z połyskiem i jaśniejszymi obszarami.

Gatunki

Wykaz wszystkich opublikowanych artykułów tematycznych.

Apus apus

To jedyny przedstawiciel jerzykowatych przystępujący do lęgów w Polsce. Można go wówczas spotkać najczęściej w miastach. Gnieździ się na wysokich budynkach we wszelkiego rodzaju szparach i wyłomach.

Nazwa rodziny

Jerzyki, jerzykowate (Apodidae)

Występowanie

Ameryka Północna, Ameryka Południowa, Afryka, Australia, Europa, Azja.

Liczba gatunków na świecie

93

Liczba gatunków w Polsce

1

Systematyka

Domena: Eukarionty (Eukaryota)
Królestwo: Zwierzęta (Animalia)
Typ: Strunowce (Chordata)
Gromada: Ptaki (Aves)
Rząd: Krótkonogie (Apodiformes)
Rodzina: Jerzyki, jerzykowate (Apodidae)

Długość ciała

Długość: 10-30 cm.
Masa ciała: 9-150 g.

Inne gatunki

• Salangana szara (Aerodramus amelis)
• Salangana mariańska (Aerodramus bartschi)
• Salangana himalajska (Aerodramus brevirostris)
• Salangana seszelska (Aerodramus elaphra)
• Salangana maskareńska (Aerodramus francica)
• Salangana sundajska (Aerodramus fuciphagus)
• Salangana indochińska (Aerodramus germani)
• Salangana jaskółcza (Aerodramus hirundinaceus)
• Salangana molucka (Aerodramus infuscatus)
• Salangana mikronezyjska (Aerodramus inquietus)
• Salangana czarna (Aerodramus leucophaeus)
• Salangana czarnogniazdowa (Aerodramus maximus)
• Salangana filipińska (Aerodramus mearnsi)
• Salangana gołonoga (Aerodramus nuditarsus)
• Salangana widłosterna (Aerodramus ocista)
• Salangana melanezyjska (Aerodramus orientalis)
• Salangana papuaska (Aerodramus papuensis)
• Salangana mszysta (Aerodramus salangana)
• Salangana towarzyska (Aerodramus sawtelli)
• Salangana białorzytna (Aerodramus spodiopygius)
• Salangana brunatna (Aerodramus unicolor)
• Salangana jednobarwna (Aerodramus vanikorensis)
• Salangana lśniąca (Aerodramus whiteheadi)
• Aeronauta andyjski (Aeronautes andecolus)
• Aeronauta białoplamy (Aeronautes montivagus)
• Aeronauta białogardły (Aeronautes saxatilis)
• Jerzyk himalajski (Apus acuticauda)
• Jerzyk mały (Apus affinis)
• Jerzyk wyspowy (Apus alexandri)
• Jerzyk afrykański (Apus barbatus)
• Jerzyk czarny (Apus batesi)
• Jerzyk klifowy (Apus berliozi)
• Jerzyk brunatny (Apus bradfieldi)
• Jerzyk widłosterny (Apus caffer)
• Jerzyk białogardły (Apus horus)
• Jerzyk brązowy (Apus niansae)
• Jerzyk białorzytny (Apus pacificus)
• Jerzyk blady (Apus pallidus)
• Jerzyk jednobarwny (Apus unicolor)
• Kominiarczyk ciemnobrzuchy (Chaetura andrei)
• Kominiarczyk krótkosterny (Chaetura brachyura)
• Kominiarczyk jednobarwny (Chaetura chapmani)
• Kominiarczyk szarawy (Chaetura cinereiventris)
• Kominiarczyk blady (Chaetura egregia)
• Kominiarczyk antylski (Chaetura martinica)
• Kominiarczyk amerykański (Chaetura pelagica)
• Kominiarczyk przepasany (Chaetura spinicauda)
• Kominiarczyk szarobrzuchy (Chaetura vauxi)
• Salangana zmienna (Collocalia esculenta)
• Salangana zielonawa (Collocalia linchi)
• Salangana siworzytna (Collocalia marginata)
• Salangana lilipucia (Collocalia troglodytes)
• Cierniosternik okularowy (Cypseloides cherriei)
• Cierniosternik białobrody (Cypseloides cryptus)
• Cierniosternik okopcony (Cypseloides fumigatus)
• Cierniosternik kolumbijski (Cypseloides lemosi)
• Cierniosternik duży (Cypseloides major)
• Cierniosternik widłosterny (Cypseloides phelpsi)
• Cierniosternik rdzawoszyi (Cypseloides rutilus)
• Cierniosternik ciemny (Cypseloides senex)
• Cierniosternik białoczelny (Cypseloides storeri)
• Jerzyk jaskółczy (Cypsiurus balasiensis)
• Jerzyk palmowy (Cypsiurus parvus)
• Igłosternik białogardły, jerzyk azjatycki (Hirundapus caudacuta)
• Igłosternik czarnogardły (Hirundapus celebensis)
• Igłosternik indochiński (Hirundapus cochinchinensis)
• Igłosternik wielki (Hirundapus gigantea)
• Salangana wielka (Hydrochous gigas)
• Krótkosternik nowogwinejski (Mearnsia novaeguineae)
• Krótkosternik filipiński (Mearnsia picina)
• Kolcosternik kusy (Neafrapus boehmi)
• Kolcosternik kreskowany (Neafrapus cassini)
• Cierniosternik czarny (Nephoecetes niger)
• Widłogończyk białogardły (Panyptila cayennensis)
• Widłogończyk duży (Panyptila sanctihieronymi)
• Widłogończyk (Panyptila spp.)
• Kolcosternik białorzytny (Raphidura leucopygialis)
• Kolcosternik białobrzuchy (Raphidura sabini)
• Afrojerzyk mysi (Schoutedenapus myioptilus)
• Afrojerzyk kongijski (Schoutedenapus schoutedeni)
• Lotniarz brazylijski (Streptoprocne biscutatus)
• Lotniarz białoszyi (Streptoprocne semicollaris)
• Lotniarz obrożny (Streptoprocne zonaris)
• Widłogończyk mały (Tachornis furcata)
• Widłogończyk antylski (Tachornis phoenicobia)
• Widłogończyk łuskowany (Tachornis squamata)
• Jerzyk łuskowany (Tachymarptis aequatorialis)
• Jerzyk alpejski (Tachymarptis melba)
• Kolcosternik czarny (Telacanthura melanopygia)
• Kolcosternik łuskogardły (Telacanthura ussheri)
• Kolcosternik malgaski (Zoonavena grandidieri)
• Kolcosternik wyspowy (Zoonavena thomensis)

Występowanie i środowisko

Ptaki te występują w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, Europie, Azji, Afryce i Australii. Więcej gatunków znajdziemy w strefie klimatu tropikalnego. Ich środowiskiem naturalnym jest przestrzeń powietrzna, w której spędzają większą część swego życia.

Tryb życia i zachowanie

Najbardziej charakterystyczną cechą tych ptaków jest zwinny, bardzo szybki i bardzo wytrwały lot. Większą część swego życia ptaki te spędzają w powietrzu. Nie są w ogóle przystosowane do poruszania się po ziemi. Podczas polowania na owady ptaki te nie latają z pełną prędkością, gdyż uniemożliwiłoby to im w ogóle zauważenie ofiary. Ptaki te przez dwa lata mogą w ogóle nie siadać na ziemi! Niektóre gatunki posiadają zdolność echolokacji.

Morfologia i anatomia

Hemoglobina jerzyków bardzo łatwo przyswaja tlen pod obniżonym ciśnieniem, które panuje na dużych wysokościach.

Rozmnażanie

Jerzyki lubią gnieździć się na wysokich budynkach w miastach. Wiele gatunków na miejsce lęgów wybiera pęknięcia w murze, poddasza, kominy, rzadziej dziuple, budki, jaskinie. Kilka gatunków gniazduje na pionowych ścianach za wodospadami. Ptaki przelatują wówczas przez ścianę wody.

W strefie umiarkowanej ptaki tworzą stałe pary. Samce przylatują na miejsce lęgów pierwsze. Gniazda mają bardzo różne kształty, a zbudowane są z materiału chwytanego w powietrzu zmieszanego ze śliną lub roślinnego. Ilość jaj w zniesieniu od 1 do 6. Pisklętami zawsze przez pierwszy okres opiekuje się samiec lub samica.

Młode karmione są owadami w małych grudach, które mogą zawierać nawet 1000 owadów! W optymalnych warunkach pogodowych pisklęta pozostają w gnieździe przez 5 tygodni. Podczas niepogody, gdy trudno o pokarm w powietrzu, okres ten może się wydłużyć do 8 tygodni. Podczas chłodów rodzice wyrzucają nadmiar jaj z gniazd. Pisklęta mogą przechodzić nawet kilkudniową głodówkę, podczas której są w stanie utracić 50% masy ciała. Wpadają też w odrętwienie i obniżają znacznie temperaturę ciała.

Pożywienie

Zjadają owady i pajęczaki. Najczęściej chwytają muchówki, błonkówki, pluskwiaki i chrząszcze. Pokarm chwytają oczywiści w powietrzu.

Ochrona i zagrożenia

Zagrożona wymarciem jest salangana mariańska. Narażone są trzy inne gatunki z rodzaju Collocalia i jerzyk himalajski oraz afrojerzyk kongijski.

Ciekawostki

Większą część swego życia jerzyki spędzają w powietrzu. Nie są one w ogóle przystosowane do poruszania się powierzchni po ziemi. Tuż po opuszczeniu gniazda jerzyki mogą do pierwszych lęgów przebywać cały czas w powietrzu! To aż dwa lata i pokonać nieprzerwanie dystans pół miliona kilometrów! W tym czasie w powietrzu śpią, jedzą, odpoczywają, a nawet kopulują. Do opuszczenia przestworzy zmusza je okres lęgowy.

Podczas chłodów i niepogody rodzice wyrzucają nadmiar jaj. Pisklęta mogą przechodzić nawet kilkudniową głodówkę, podczas której są w stanie utracić 50% masy ciała. Wpadają też w odrętwienie i obniżają znacznie temperaturę ciała.

Niektóre gatunki gniazdują za ścianami wodospadów!

Zdjęcia - galeria

© medianauka.pl, 2015-03-20, RODZ-285