Jerzyki, jerzykowate

Jerzykowate, jerzyki (Apodidae) to rodzina ptaków z rzędu krótkonogich. Rodzina ta liczy dziś 92 gatunki w 19 rodzajach. W Polsce żyje tylko 1 gatunek z tej rodziny ptaków, jeden zalatuje wyjątkowo.

Wygląd

Ptaki te mają niezwykle krótkie nogi z pazurkami umożliwiającymi czepianie się pionowych powierzchni i bardzo długie skrzydła, które są zbudowane z dziesięciu długich lotek pierwszorzędowych i rzędu krótszych lotek drugorzędowych. Dziób jest krótki, paszcza szeroka. Zwykle upierzenie jest jednolicie ubarwione, czasem z połyskiem i jaśniejszymi obszarami.

Gatunki

Wykaz gatunków.

Jerzyk alpejski PL Zalatujący

Tachymarptis melba

Jerzyk alpejski (Tachymarptis melba) to ptak z rodziny jerzykowatych. Upierzenie brązowoszare. białe są podgardle i brzuch. Do Polski zalatuje sporadycznie. Preferuje góry.

Jerzyk, jerzyk zwyczajny PL Lęgowy Średnio liczny

Apus apus

To jedyny przedstawiciel jerzykowatych przystępujący do lęgów w Polsce. Można go wówczas spotkać najczęściej w miastach. Gnieździ się na wysokich budynkach we wszelkiego rodzaju szparach i wyłomach.

Zdjęcia - galeria

Inne gatunki

Salangana szara (Aerodramus amelis)
Salangana mariańska (Aerodramus bartschi)
Salangana himalajska (Aerodramus brevirostris)
Salangana seszelska (Aerodramus elaphra)
Salangana maskareńska (Aerodramus francica)
Salangana sundajska (Aerodramus fuciphagus)
Salangana indochińska (Aerodramus germani)
Salangana jaskółcza (Aerodramus hirundinaceus)
Salangana molucka (Aerodramus infuscatus)
Salangana mikronezyjska (Aerodramus inquietus)
Salangana czarna (Aerodramus leucophaeus)
Salangana czarnogniazdowa (Aerodramus maximus)
Salangana filipińska (Aerodramus mearnsi)
Salangana gołonoga (Aerodramus nuditarsus)
Salangana widłosterna (Aerodramus ocista)
Salangana melanezyjska (Aerodramus orientalis)
Salangana papuaska (Aerodramus papuensis)
Salangana mszysta (Aerodramus salangana)
Salangana towarzyska (Aerodramus sawtelli)
Salangana białorzytna (Aerodramus spodiopygius)
Salangana brunatna (Aerodramus unicolor)
Salangana jednobarwna (Aerodramus vanikorensis)
Salangana lśniąca (Aerodramus whiteheadi)
Aeronauta andyjski (Aeronautes andecolus)
Aeronauta białoplamy (Aeronautes montivagus)
Aeronauta białogardły (Aeronautes saxatilis)
Jerzyk himalajski (Apus acuticauda)
Jerzyk mały (Apus affinis)
Jerzyk wyspowy (Apus alexandri)
Jerzyk afrykański (Apus barbatus)
Jerzyk czarny (Apus batesi)
Jerzyk klifowy (Apus berliozi)
Jerzyk brunatny (Apus bradfieldi)
Jerzyk widłosterny (Apus caffer)
Jerzyk białogardły (Apus horus)
Jerzyk brązowy (Apus niansae)
Jerzyk białorzytny (Apus pacificus)
Jerzyk blady (Apus pallidus)
Jerzyk jednobarwny (Apus unicolor)
Kominiarczyk ciemnobrzuchy (Chaetura andrei)
Kominiarczyk krótkosterny (Chaetura brachyura)
Kominiarczyk jednobarwny (Chaetura chapmani)
Kominiarczyk szarawy (Chaetura cinereiventris)
Kominiarczyk blady (Chaetura egregia)
Kominiarczyk antylski (Chaetura martinica)
Kominiarczyk amerykański (Chaetura pelagica)
Kominiarczyk przepasany (Chaetura spinicauda)
Kominiarczyk szarobrzuchy (Chaetura vauxi)
Salangana zmienna (Collocalia esculenta)
Salangana zielonawa (Collocalia linchi)
Salangana siworzytna (Collocalia marginata)
Salangana lilipucia (Collocalia troglodytes)
Cierniosternik okularowy (Cypseloides cherriei)
Cierniosternik białobrody (Cypseloides cryptus)
Cierniosternik okopcony (Cypseloides fumigatus)
Cierniosternik kolumbijski (Cypseloides lemosi)
Cierniosternik duży (Cypseloides major)
Cierniosternik widłosterny (Cypseloides phelpsi)
Cierniosternik rdzawoszyi (Cypseloides rutilus)
Cierniosternik ciemny (Cypseloides senex)
Cierniosternik białoczelny (Cypseloides storeri)
Jerzyk jaskółczy (Cypsiurus balasiensis)
Jerzyk palmowy (Cypsiurus parvus)
Igłosternik białogardły, jerzyk azjatycki (Hirundapus caudacuta)
Igłosternik czarnogardły (Hirundapus celebensis)
Igłosternik indochiński (Hirundapus cochinchinensis)
Igłosternik wielki (Hirundapus gigantea)
Salangana wielka (Hydrochous gigas)
Krótkosternik nowogwinejski (Mearnsia novaeguineae)
Krótkosternik filipiński (Mearnsia picina)
Kolcosternik kusy (Neafrapus boehmi)
Kolcosternik kreskowany (Neafrapus cassini)
Cierniosternik czarny (Nephoecetes niger)
Widłogończyk białogardły (Panyptila cayennensis)
Widłogończyk duży (Panyptila sanctihieronymi)
Widłogończyk (Panyptila spp.)
Kolcosternik białorzytny (Raphidura leucopygialis)
Kolcosternik białobrzuchy (Raphidura sabini)
Afrojerzyk mysi (Schoutedenapus myioptilus)
Afrojerzyk kongijski (Schoutedenapus schoutedeni)
Lotniarz brazylijski (Streptoprocne biscutatus)
Lotniarz białoszyi (Streptoprocne semicollaris)
Lotniarz obrożny (Streptoprocne zonaris)
Widłogończyk mały (Tachornis furcata)
Widłogończyk antylski (Tachornis phoenicobia)
Widłogończyk łuskowany (Tachornis squamata)
Jerzyk łuskowany (Tachymarptis aequatorialis)
Kolcosternik czarny (Telacanthura melanopygia)
Kolcosternik łuskogardły (Telacanthura ussheri)
Kolcosternik malgaski (Zoonavena grandidieri)
Kolcosternik wyspowy (Zoonavena thomensis)

Występowanie i środowisko

Ptaki te występują w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, Europie, Azji, Afryce i Australii. Więcej gatunków znajdziemy w strefie klimatu tropikalnego. Ich środowiskiem naturalnym jest przestrzeń powietrzna, w której spędzają większą część swego życia.

Tryb życia i zachowanie

Najbardziej charakterystyczną cechą tych ptaków jest zwinny, bardzo szybki i bardzo wytrwały lot. Większą część swego życia ptaki te spędzają w powietrzu. Nie są w ogóle przystosowane do poruszania się po ziemi. Podczas polowania na owady ptaki te nie latają z pełną prędkością, gdyż uniemożliwiłoby to im w ogóle zauważenie ofiary. Ptaki te przez dwa lata mogą w ogóle nie siadać na ziemi! Niektóre gatunki posiadają zdolność echolokacji.

Morfologia i anatomia

Hemoglobina jerzyków bardzo łatwo przyswaja tlen pod obniżonym ciśnieniem, które panuje na dużych wysokościach.

Rozmnażanie

Jerzyki lubią gnieździć się na wysokich budynkach w miastach. Wiele gatunków na miejsce lęgów wybiera pęknięcia w murze, poddasza, kominy, rzadziej dziuple, budki, jaskinie. Kilka gatunków gniazduje na pionowych ścianach za wodospadami. Ptaki przelatują wówczas przez ścianę wody.

W strefie umiarkowanej ptaki tworzą stałe pary. Samce przylatują na miejsce lęgów pierwsze. Gniazda mają bardzo różne kształty, a zbudowane są z materiału chwytanego w powietrzu zmieszanego ze śliną lub roślinnego. Ilość jaj w zniesieniu od 1 do 6. Pisklętami zawsze przez pierwszy okres opiekuje się samiec lub samica.

Młode karmione są owadami w małych grudach, które mogą zawierać nawet 1000 owadów! W optymalnych warunkach pogodowych pisklęta pozostają w gnieździe przez 5 tygodni. Podczas niepogody, gdy trudno o pokarm w powietrzu, okres ten może się wydłużyć do 8 tygodni. Podczas chłodów rodzice wyrzucają nadmiar jaj z gniazd. Pisklęta mogą przechodzić nawet kilkudniową głodówkę, podczas której są w stanie utracić 50% masy ciała. Wpadają też w odrętwienie i obniżają znacznie temperaturę ciała.

Pożywienie

Zjadają owady i pajęczaki. Najczęściej chwytają muchówki, błonkówki, pluskwiaki i chrząszcze. Pokarm chwytają oczywiści w powietrzu.

Ochrona i zagrożenia

Zagrożona wymarciem jest salangana mariańska. Narażone są trzy inne gatunki z rodzaju Collocalia i jerzyk himalajski oraz afrojerzyk kongijski.

Ciekawostki

Większą część swego życia jerzyki spędzają w powietrzu. Nie są one w ogóle przystosowane do poruszania się powierzchni po ziemi. Tuż po opuszczeniu gniazda jerzyki mogą do pierwszych lęgów przebywać cały czas w powietrzu! To aż dwa lata i pokonać nieprzerwanie dystans pół miliona kilometrów! W tym czasie w powietrzu śpią, jedzą, odpoczywają, a nawet kopulują. Do opuszczenia przestworzy zmusza je okres lęgowy.

Podczas chłodów i niepogody rodzice wyrzucają nadmiar jaj. Pisklęta mogą przechodzić nawet kilkudniową głodówkę, podczas której są w stanie utracić 50% masy ciała. Wpadają też w odrętwienie i obniżają znacznie temperaturę ciała.

Niektóre gatunki gniazdują za ścianami wodospadów!

Kalendarz przyrody

Poniższy kalendarz zawiera wszystkie gatunki, które nie znalazły się w opisie żadnego rodzaju. Każdy rodzaj zawiera niezależny kalendarz przyrody.

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	Opis
			◂	●	●	●	●	●	▸			Jerzyk, jerzyk zwyczajny: Okres obserwacji w Polsce jerzyka zwyczajnego.
				●	●	●	▸					Jerzyk, jerzyk zwyczajny: Okres przebywania w Polsce jerzyków przystępujących u nas do lęgów. Poza tym okresem obserwuje się w naszym kraju już tylko migrujące ptaki
				◂	▸							Jerzyk, jerzyk zwyczajny: Samica jerzyka składa jaja.

Pokaż tylko bieżące wydarzenia

Oznaczenia

Poniżej przedstawiamy opis zastosowanych oznaczeń gatunków.

Występowanie w Polsce

- gatunek zaobserwowany w Polsce w stanie dzikim po 1950 r.

PL - wtórnie

- gatunek introdukowany w Polsce rozmyślnie lub przypadkowo, tworzący stałe populacje.

PL - obserwacje dawne

- gatunek obserwowany ostatnio w Polsce w latach 1801-1950.

PL - hodowla

- gatunek hodowlany.

Liczebność

Podana liczba oznacza liczbę zwykle szacowaną samców lub par lęgowych obserwowanych w Polsce w ciągu roku (dotyczy gatunków lęgowych w Polsce).

Bardzo liczny

- 3 000 001 - 30 000 000

Liczny

- 300 001 - 3 000 000

Średnio liczny

- 30 001 - 300 000

Nieliczny

- 3001 - 30 000

Bardzo nieliczny

- 301 - 3 000

Skrajnie nieliczny

- 1 - 300

Status

Lęgowy

- gniazduje regularnie na dyżym obszarze kraju.

Lęgowy sporadycznie

- gniazduje sporadycznie w kraju lub tylko lokalnie.

Przelotny/przylatujący

- gatunek regularnie stacjonuje w kraju podczas swoich przelotów lub przylatuje na zimowiska.

Zalatujący

- gatunek pojawiający się w Polsce nieregularnie.

Zalatujący wyjątkowo

- gatunek pojawiający się wyjątkowo w kraju (poniżej 5 obserwacji).

- gatunek ujęty w Załączniku i Dyrektywie Ptasiej (2009/147/WE z 30-11-2009 w sprawie ochrony dzikiego ptactwa), wskazującej na gatunki podlegające wraz z siedliskami szczególnej ochronie.