Karaczany, hełmce (Blattodea)

Karaczany, hełmce (Blattodea) to rząd pierwotnych owadów uskrzydlonych, który liczy dziś około 3500 gatunków. W Polsce żyje 7 gatunków z tego rzędu owadów (obserwuje się kilkanaście, ale nie tworzą stabilnych populacji), w Europie - około 150. W Polsce mamy przedstawicieli rodzin karaczanowatych (Pseudomopidae), prusakowatych (Blattidae) i zadomkowatych (Ectobiidae). To owady znane już sprzed 300-350 milionów lat z okresu karbonu.

Gatunki

Wykaz wszystkich opublikowanych artykułów tematycznych.

Karaczan brazylijski (Blaberus craniifer)

To karaczan z obszaru Ameryki Środkowej i Południowej z wyraźnym dymorfizmem płciowym, spotykany też w hodowlach karmowych.

Karaczan jaskiniowy (Eublaberus posticus)

Karaczan jaskiniowy to owad pochodzący z Ameryki Południowej. Ma pomarańczowe zabarwienie ciała.

Karaczan madagaskarski (Gromphadorhina portentosa)

Karaczan madagaskarski to duży, bezskrzydły karaczan, czasem spotykany w domowych terrariach. W naturze żyje na Madagaskarze.

Karaczan norowy (Byrsotria fumigata)

Karaczan norowy (Byrsotria fumigata) to gatunek karaczana z Ameryki Środkowej.

Karaczan ozdobny, karaczan trynidadzki (Eublaberus distanti)

Karaczan ozdobny, karaczan trynidadzki (Eublaberus distanti) to gatunek owada z rzędu karaczanów. Postać dorosła jest pięknie ubarwiona.

Karaczan prusak (Blatella germanica)

Karaczan prusak to gatunek synantropijny, tępiony ze względu na zanieczyszczanie składów żywności oraz za roznoszenie różnych chorób.

Karaczan szary (Nauphoeta cinerea)

To spotykany prawie na całym świecie karaczan, występujący także w hodowlach karmowych.

Karaczan turecki (Shelfordella lateralis)

Karaczan turecki to jeden z mniejszych karaczanów, często stosowany w hodowlach karmowych.

Karaczan wielkoskrzydły, karaczan marmurkowy (Archimandrita tesselata)

To jeden z największych na świecie karaczanów skrzydlatych.

Zadomka polna (Ectobius lapponicus)

To żyjący wyłącznie w środowisku naturalnym karaczan, spotykany na łąkach, skrajach lasów i dróg oraz w ogrodach.

Inne gatunki

• Blaberus giganteus
• Karaczan wschodni (Blatta orientalis)
• Zadomka leśna (Ectobius sylvestris)
• Macropanesthia rhinoceros
• Przybyszka amerykańska (Periplaneta americana)
• Karaczan surynamski (Pycnoscelus surinamensis)

Rodziny

• Prusakowate (Blattidae)

Występowanie i środowisko

Prowadzą skryty tryb życia, zwykle o aktywności nocnej. Zamieszkują środowiska leśne i łąkowe, a także ludzkie budynki. Najwięcej gatunków występuje w wilgotnym i ciepłym klimacie. Są obecne na wszystkich kontynentach świata.

Tryb życia i zachowanie

To sprawni biegacze i bardzo zwinne owady. Bardzo słabo latają.

Morfologia i anatomia

Są to owady o średniej długość ciała do 3 cm o silnie spłaszczonym grzbietowo-brzusznie ciele. Ubarwienie zwykle brązowe. Kształt owalny. Przedplecze jest bardzo szerokie, skrywa głowę. Czułki są segmentowane, długie, sięgają końca odwłoka. Skrzydła przednie są mocniejsze i ciemniejsze, z gęstym użyłkowaniem, z podłużnymi żyłkami. Skrzydła te często są zredukowane bardziej lub mniej. Druga para skrzydeł jest szeroka i błoniasta, nierzadko schowana pod pierwszą parą. Czasem ta para skrzydeł jest również uwsteczniona. Kończyny są typu bieżnego. Są smukłe i pokryte kolcami. Odwłok jest szeroki z charakterystycznymi wypustkami odwłokowymi (cerci), które występują zarówno u samców jak i u samic. Aparat gębowy jest typu gryzącego. Głowa ma duże oczy złożone i 2-3 przyoczka.

Rozmnażanie

Karaczany przechodzą przeobrażenie niezupełne. Samice po kopulacji składają jaja zwykle do kokonów (ootek). Samice niektórych gatunków noszą na odwłoku kokony z jajami. Rozwój larw trwa od kilku miesięcy do jednego roku. Gatunki z rodzaju Diploptera są żyworodne. Niektóre gatunki rozmnażają się partenogenetycznie.

Pożywienie

Karaczany są wszystkożerne.

Ochrona i zagrożenia

Karaczany synantropijne są szkodnikami żywności, stwarzając jednocześnie zagrożenie epidemiologiczne. Owady żyjące w naturalnym środowisku, odżywiając się martwą materią organiczną, przyczyniają się do jej usuwania.

Ciekawostki

Ostatnie doniesienia naukowe każą zaliczać do tego rzędu termity.

Karaczany są łatwe w hodowli.

Galeria zdjęć

© Media Nauka, 2014-11-11, ART-RZAD65