Karaczany, hełmce

Karaczany, hełmce (Blattodea) to rząd pierwotnych owadów uskrzydlonych, który liczy dziś około 3500 gatunków. W Polsce żyje 7 gatunków z tego rzędu owadów (obserwuje się kilkanaście, ale nie tworzą stabilnych populacji), w Europie - około 150. W Polsce mamy przedstawicieli rodzin karaczanowatych (Pseudomopidae), prusakowatych (Blattidae) i zadomkowatych (Ectobiidae). To owady znane już sprzed 300-350 milionów lat z okresu karbonu.

Gatunki

Wykaz wszystkich opublikowanych artykułów tematycznych.

Karaczan brazylijski

Blaberus craniifer

To karaczan z obszaru Ameryki Środkowej i Południowej z wyraźnym dymorfizmem płciowym, spotykany też w hodowlach karmowych. To owady o nocnej i zmierzchowej aktywności.

Karaczan jaskiniowy

Eublaberus posticus

Karaczan jaskiniowy to owad pochodzący z Ameryki Południowej. Ma pomarańczowe zabarwienie ciała. Karaczan ten nie potrafi chodzić po płaskich powierzchniach. Nimfy żyją w ściółce.

Karaczan madagaskarski

Gromphadorhina portentosa

Karaczan madagaskarski to duży, bezskrzydły karaczan, czasem spotykany w domowych terrariach. W naturze żyje na Madagaskarze. Wystraszony karaczan madagaskarski dość głośno syczy. Świetnie wspina się po gładkich powierzchniach.

Karaczan norowy

Byrsotria fumigata

Karaczan norowy (Byrsotria fumigata) to gatunek karaczana z Ameryki Środkowej. Samice mają silnie skrócone skrzydła. Większość czasu karaczan ten spędza zagrzebany w podłożu.

Karaczan ozdobny, karaczan trynidadzki

Eublaberus distanti

Karaczan ozdobny, karaczan trynidadzki (Eublaberus distanti) to gatunek owada z rzędu karaczanów. Postać dorosła jest pięknie ubarwiona. Przedplecze ma kolor pomarańczowy z czarnym rysunkiem.

Karaczan prusak PL

Blatella germanica

Karaczan prusak to gatunek synantropijny, tępiony ze względu na zanieczyszczanie składów żywności oraz za roznoszenie różnych chorób. Larwy są białe, przypominają kształtem dorosłego owada. Po każdym linieniu owad ciemnieje.

Karaczan szary

Nauphoeta cinerea

Karaczan szary (Nauphoeta cinerea) to spotykany prawie na całym świecie karaczan, występujący także w hodowlach karmowych. Karaczan ten żyje w ściółce leśnej. W swojej obronie wydziela cuchnącą substancję.

Karaczan turecki

Shelfordella lateralis

Karaczan turecki to jeden z mniejszych karaczanów, często stosowany w hodowlach karmowych. Preferuje suche i cieple środowisko. Nie zakopuje się w podłożu. Jest szybki i zwinny.

Karaczan wielkoskrzydły, karaczan marmurkowy

Archimandrita tesselata

Karaczan wielkoskrzydły, karaczan marmurkowy (Archimandrita tesselata) to jeden z największych na świecie karaczanów skrzydlatych. Porusza się powoli i flegmatycznie. Jest bardzo żarłoczny.

Karaczan wschodni, karaluch PL

Blatta orientalis

Karaczan wschodni, karaluch (Blatta orientalis) to gatunek karaczana, pospolitego owada synantropijnego o czarno-czerwonym ubarwieniu. Na końcu odwłoka znajdują się charakterystyczne dwa wyrostki.

Zadomka polna PL

Ectobius lapponicus

Zadomka polna (Ectobius lapponicus) to żyjący wyłącznie w środowisku naturalnym karaczan, spotykany na łąkach, skrajach lasów i dróg oraz w ogrodach. Ciało wydłużone, spłaszczone grzbietowo-brzusznie.

Nazwa rzędu

Karaczany, hełmce (Blattodea)

Występowanie

Wszystkie kontynenty.

Liczba gatunków na świecie

3500

Liczba gatunków w Polsce

Systematyka

Domena: Eukarionty (Eukaryota)
Królestwo: Zwierzęta (Animalia)
Typ: Stawonogi (Arthropoda)
Gromada: Owady (Insecta)
Rząd: Karaczany, hełmce (Blattodea)

Wielkość

Długość: od 3 mm do 9 cm (w Polsce do 3 cm)

Największy gatunek

Blaberus giganteus

Największy gatunek w Polsce

Karaczan wschodni, karaluch (Blatta orientalis)

Inne gatunki

Blaberus giganteus
Zadomka leśna (Ectobius sylvestris)
Macropanesthia rhinoceros
Przybyszka amerykańska (Periplaneta americana)
Karaczan surynamski (Pycnoscelus surinamensis)

Występowanie i środowisko

Prowadzą skryty tryb życia, zwykle o aktywności nocnej. Zamieszkują środowiska leśne i łąkowe, a także ludzkie budynki. Najwięcej gatunków występuje w wilgotnym i ciepłym klimacie. Są obecne na wszystkich kontynentach świata.

Tryb życia i zachowanie

To sprawni biegacze i bardzo zwinne owady. Bardzo słabo latają.

Morfologia i anatomia

Są to owady o średniej długość ciała do 3 cm o silnie spłaszczonym grzbietowo-brzusznie ciele. Ubarwienie zwykle brązowe. Kształt owalny. Przedplecze jest bardzo szerokie, skrywa głowę. Czułki są segmentowane, długie, sięgają końca odwłoka. Skrzydła przednie są mocniejsze i ciemniejsze, z gęstym użyłkowaniem, z podłużnymi żyłkami. Skrzydła te często są zredukowane bardziej lub mniej. Druga para skrzydeł jest szeroka i błoniasta, nierzadko schowana pod pierwszą parą. Czasem ta para skrzydeł jest również uwsteczniona. Kończyny są typu bieżnego. Są smukłe i pokryte kolcami. Odwłok jest szeroki z charakterystycznymi wypustkami odwłokowymi (cerci), które występują zarówno u samców jak i u samic. Aparat gębowy jest typu gryzącego. Głowa ma duże oczy złożone i 2-3 przyoczka.

Rozmnażanie

Karaczany przechodzą przeobrażenie niezupełne. Samice po kopulacji składają jaja zwykle do kokonów (ootek). Samice niektórych gatunków noszą na odwłoku kokony z jajami. Rozwój larw trwa od kilku miesięcy do jednego roku. Gatunki z rodzaju Diploptera są żyworodne. Niektóre gatunki rozmnażają się partenogenetycznie.

Pożywienie

Karaczany są wszystkożerne.

Ochrona i zagrożenia

Karaczany synantropijne są szkodnikami żywności, stwarzając jednocześnie zagrożenie epidemiologiczne. Owady żyjące w naturalnym środowisku, odżywiając się martwą materią organiczną, przyczyniają się do jej usuwania.