Nietoperze

Nietoperze (Chiroptera) to rząd ssaków, który liczy dziś około 1300 gatunków w 21 rodzinach. Nietoperze stanowią jedyny rząd ssaków, który wykształcił zdolność do latania.

Pod względem liczebności gatunków jest to drugi rząd ssaków. W Polsce spotykamy 25 gatunków nietoperzy.

Rodziny

Alfabetyczny wykaz opublikowanych rodzin.

Występowanie i środowisko

Nietoperze występują na całym świecie poza rejonami polarnymi. Lubią klimat zwrotnikowy, podzwrotnikowy, rzadziej umiarkowany.

Tryb życia i zachowanie

Nietoperze posiadły zdolność aktywnego lotu. Lubią ciepły klimat. Są aktywne w nocy i wieczorem. Niektóre z nich odbywają wędrówki. Są bardzo zwrotne w locie. Ptaki im w tym zakresie nie dorównują. Nietoperze także dobrze pływają. Odpoczywają, zwisając głową w dół. Żyją w koloniach; największe z nich liczą nawet 30 milionów osobników. Na ziemi większość nietoperzy porusza się nieporadnie (choć są wyjątki), pełzając lub wspinając się. Wiele gatunków zamieszkuje jaskinie, kopalnie, ruiny, dziuplach, pod korą, wisząc na drzewach.

© Karin Jähne — stock.adobe.com

Nietoperze mogą schwytać owada wielkości komara. Chwytają zdobycz w locie za pomocą pyszczka lub błony ogonowej. Czasem zbierają owady z ziemi, liści, powierzchni wody.

Nietoperze posługują się echolokacją w celu orientacji w terenie, wysyłając krótkie ultradźwięki do 250 razy na sekundę i nasłuchują echa, które daje obraz otoczenia. Wytwarzają dźwięki o częstotliwości 20-80 kHz, a nawet 120 do 210 kHz. Zmodyfikowane nozdrza służą nakierowywaniu i modyfikacji wydawanych dźwięków. Echo tych dźwięków odbierane jest za pomocą dużych uszu.

Morfologia i anatomia

Nietoperze to niewielkie ssaki. Przednie kończyny i palce za wyjątkiem kciuka mocno wydłużone, a między nimi, bokiem ciała i kończynami tylnymi występuje błona lotna - najbardziej charakterystyczna część ciała nietoperzy. Ciało pokryte jest futerkiem. Błony lotne również są pokryte włoskami. Nietoperze często mają duże uszy, zaopatrzone w wyrostki skórne. Często występują narośla na nosie. Włosy pokryte są łuskami. Większość nietoperzy ma małe oczy.

Grzebień występujący na mostku w układzie kostnym i mocno rozwinięte w tym miejscu mięśnie. Często mostek, kręgi zrastają się z żebrami, przez co konstrukcja kośćca staje się mocniejsza. Kolano zgina się do tyłu, a na pięcie często występuje ostroga. W pysku znajduje się 20-38 zębów. Nietoperze posiadają prymitywny mózg o gładkich półkulach. Temperatura ciała mocno zależy od temperatury otoczenia.

Ze wszystkich zmysłów najlepiej rozwinięty jest słuch.

Rozmnażanie

Okres rozrodczy jest ściśle związany z dostępnością pożywienia. Samice rodzą zwykle 1 młode, czasem 2 , rzadko do 5 młodych. Zapłodnienie następuje najczęściej jesienią (u osobników zimujących), sperma pozostaje w narządach rodnych aż do wiosny i dopiero wówczas następuje zapłodnienie. U małych nietoperzy ciąża trwa 40-60 dni, u dużych do 8 miesięcy. Młode są bezradne, karmione są mlekiem matki. Mają zęby mleczne. Czepiają się matki zębami, zwykle parą "fałszywych" sutek w okolicy pachwiny. Okres opieki nad potomstwem wynosi od miesiąca do trzech.

Pożywienie

Co jedzą nietoperze? Nietoperze polują na bezkręgowce i małe kręgowce. Większość jest owadożerna (około 70 %). Znamy gatunki nietoperzy, które żywią się krwią ludzką i zwierzęcą, przenosząc wiele groźnych chorób jak i wyniszczając ofiary. Istnieją gatunki, które żywią się rybami. Nietoperze owocożerne Starego Świata żywią się owocami, kwiatami, nektarem i pyłkiem kwiatowym. Wiele roślin jest przystosowanych do zapylania przez nietoperze.

W Polsce wszystkie gatunki nietoperzy są owadożerne.

Ochrona i zagrożenia

Oto gatunki zagrożone wyginięciem: Pteropus tokudae, Hipposideros ridleyi, Myotis grisescens, Pleotus townsendii virginianus.

U wielu gatunków nietoperzy Nowego Świata wykryto wirusy wścieklizny. Rzadko to się zdarzało u nietoperzy europejskich. Chore lub umierające nietoperze nie powinny być brane w ręce, szczególnie w Ameryce Północnej i Południowej.

Wszystkie gatunki krajowych nietoperzy objęte są ochroną gatunkową.

Wykresy poniżej przedstawiają strukturę zagrożenia wymarcia gatunków z danego rzędu. Pierwszy diagram uwzględnia gatunki, których nie opisano w naszym serwisie (jeżeli taka sytuacja ma miejsce), drugi diagram uwzględnia wyłącznie gatunki, które opisano w portalu, trzeci diagram uwzględnia tylko gatunki rodzime.

Jeżeli chcesz się więcej dowiedzieć o statusach zagrożenia wymarciem i zapoznać się z opisami poszczególnych statusów, kliknij tutaj.

Ciekawostki

W mitologii i podaniach ludowych nietoperze są uosobieniem zła.

W Azji niektóre nietoperze są zabijane dla mięsa.

W Polsce działa Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Nietoperzy przy Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu. Warto więc odwiedzić stronę https://nietoperze.pl.

Nietoperze to jedyne latające ssaki. Znane są także gatunki innych rzędów ssaków, które potrafią lotem ślizgowym pokonać pewną odległość w powietrzu, jednak nie jest to lot aktywny jak w przypadku nietoperzy.

Pytania

Co zjada nietoperz?

W Polsce nietoperze polują głównie na owady, szczególnie te duże (chrząszcze, ćmy). Niektóre nietoperze polują też na pająki. Pokarm zjadany jest w locie. Karlik malutki poluje nawet na komary!

Co pozwala nietoperzom przetrwać zimę?

Zapasy tłuszczu są jedynym źródłem energii podczas zimowego snu. Podczas hibernacji zużycie energii jest minimalne.

Dlaczego w Ojcowskim Parku Narodowym żyje dużo nietoperzy?

Jest tak zapewne z uwagi na dużą liczbę naturalnych kryjówek w postaci jaskiń i odpowiednie środowisko naturalne, zapewniające dostęp do pokarmu.

Czy nietoperz może nas zaatakować?

Nietoperze nie atakują ludzi. Nie wplątują się też we włosy. Próbują gryźć tylko wtedy, jeśli zostaną schwytane. Również nietoperze zakażone wirusem wścieklizny nie są groźne. U europejskich nietoperzy występują odmienne serotypy wirusa, niż u pozostałych ssaków. Zarażenie się nim przez innego ssaka jest bardzo mało prawdopodobne (ale nie niemożliwe - należy więc zachowywać się rozsądnie).

Czy od nietoperza można zarazić się wścieklizną?

To mało prawdopodobne. Aby doszło do zakażenia konieczny jest kontakt ze śliną lub krwią. Samo dotknięcie zwierzęcia nie doprowadzi do zakażenia. Nietoperze nie drapią w obronie własnej. Jednak chwycone w ręce mogą gryźć. Ugryzienia nie są głębokie. Nawet największe europejskie nietoperze mają maleńkie zęby. Nietoperzy nie należy więc chwytać gołymi rękami. Ponadto u europejskich nietoperzy występują inne serotypy wirusa wścieklizny, niż u pozostałych ssaków.

Co zrobić, gdy nietoperz wleci do mieszkania?

Nie panikować! Nietoperze nie atakują ludzi, gdy nie próbujemy ich brać do ręki. Tylko wtedy zwierzę może nas ugryźć. Jak więc postępować? Najlepiej po prostu umożliwić mu ucieczkę, otwierając szeroko okno i odsuwając firanki, najlepiej przy zgaszonym świetle.

Jeśli nietoperz nie wyleciał, poczekajmy chwilę, aż się zmęczy i zacznie coraz częściej przysiadać. Przy chwytaniu do pudełka należy uważać, aby nie wyrządzić zwierzęciu krzywdy. Jeśli uda nam się go chwycić nocą - niezwłocznie wypuśćmy go na wolność. Jeśli jest już jasno, umieśćmy go w pudełku, zabezpieczmy i poczekajmy z wypuszczeniem do wieczora.

Kilka porad:

• Nie dotykaj nietoperza gołymi rękami! Załóż rękawiczki.
• Przykrywaj nietoperza powoli otwartym (najlepiej kartonowym) pojemnikiem ze sztywną kartką na spodzie, która zasłoni otwór pudełka. Pudełko można zakleić taśmą.
• Jeżeli używamy pudełka szczelnego należy pamiętać o niewielkich otworach na wymianę powietrza.
• W ciepłej porze roku, jeśli zwierzę nie ma wyraźnych obrażeń, należy wypuścić je od razu na wolność wieczorem lub w nocy, kładąc pudełko bokiem, aby nietoperz był w stanie wzbić się w powietrze. Wypuszczanego zwierzęcia nie należy podrzucać do góry, ani wyrzucać z kartonika. W chłodnej połowie roku lub jeśli nietoperz wygląda na wychudzonego i osłabionego, nie należy go wypuszczać, tylko skontaktować się z osobą lub organizacją zajmującą się ochroną nietoperzy (patrz rozdział - Ciekawostki).
• Nietoperze wiszące głową w dół w piwnicy, na strychu, w garażu, na poddaszu najlepiej pozostawić w spokoju.

Kalendarz przyrody

Powiązane quizy

Ssaki Polski — quiz

Liczba pytań: 30
Quiz szkolny
Średni wynik:
19.48 / 64.93%
2024-01-20

Czy nietoperze wampiry wypijają krew?

Nierzadko można usłyszeć o nietoperzach wampirach. Skąd ta nazwa i czy faktycznie zwierzęta te wysysają krew ze swoich ofiar?

Czy tylko nietoperze używają echolokacji?

Echolokacja jest to zdolność do określania położenia obiektów w przestrzeni na podstawie echa akustycznego. Czy tylko nietoperze widzą w ciemności w ten sposób?

Bibliografia

Wykaz całej bibliografii dla wszystkich artykułów opublikowanych w niniejszym serwisie znajduje się w odnośniku w stopce. Poniżej znajduje się wykaz publikacji, które w szczególności były wykorzystywane w przygotowaniu niniejszego artykułu:

• IUCN - Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych, ISSN 2307-8235 https://www.iucnredlist.org
• pod red. Kazimierza Kowalskiego - Mały słownik zoologiczny - ssaki, Wiedza Powszechna 1975
• Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska-Jurgiel, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz - Polskie nazewnictwo ssaków świata, 978-83-88147-15-9, Muzeum i Instytut Zoologii PAN 2015
• Dietmar Nill, Christian Dietz, Otto von Helversen - Nietoperze Europy i Afryki północno-zachodniej, 9788370736736, Multico 2009
• Praca zbiorowa - Wielka Encyklopedia Przyrody. Ssaki, ISBN 83-7079-784-9, MUZA SA 1997
• Praca zbiorowa - Encyklopedia zwierząt Ssaki, ISBN 83-85-85152-05-9, Elipsa 1991
• Włodzimierz Serafiński, Ewa Wielgus-Serafińska - Ssaki zwierzęta świata, ISBN 83-01-05877-3, PWN 1988

© medianauka.pl, 2014-01-08, RZAD-35
Data aktualizacji artykułu: 2023-12-15