Spis treści:
Chruściele
Chruściele (Rallidae) to rodzina ptaków z rzędu żurawiowatych. Rodzina ta liczy dziś 34 rodzajów i 133 gatunki, z czego w Polsce 7 (6 lęgowych).
Chruściele dzielimy na trzy nietaksonomiczne grupy:
- chruściele długodziobe,
- derkacze i kokoszki,
- łyski.
Wygląd
Mają bocznie spłaszczone ciało, krótkie, zaokrąglone skrzydła, krótki ogon, długie nogi i bardzo długie palce. Część z nich ma nagą, płaską, blaszkowatą narośl na czole, zwykle jaskrawo zabarwioną. Upierzenie różnorodne, zwykle brązowe, szare, rude. Zwykle samiec i samica są jednakowo upierzone.
Gatunki
To atlas z wykazem gatunków, przynależących do danej rodziny. Aby wyświetlić tylko polskie gatunki, użyj filtra Ukryj obce gatunki, który znajdziesz w panelu bocznym. Możesz także użyć innych ciekawych filtrów, dzięki którym wyświetlisz gatunki z określonego kontynentu, o określonym statusie zagrożenia wyginięciem lub w oparciu jeszcze o inne kryteria. Nasz atlas zawiera karty opisów gatunków wraz ze zdjęciami. Kliknij na nazwę gatunkową lub miniaturę zdjęcia, aby się dowiedzieć czegoś więcej na temat danego gatunku.

Crex crex
To ptak prowadzący bardzo skryty tryb życia. O jego obecności najczęściej przekonujemy się na podstawie charakterystycznego głosu kreks-kreks, jaki wydaje samiec o zmierzchu i w nocy. Ptak ten prowadzi wyjątkowo skryty tryb życia.

Gallinula chloropus
Kokoszka, albo inaczej kurka wodna to niezbyt liczny ptak wielkości gołębia, podobny nieco do łyski. Skrzydła i wierzch ciała są ciemnobrązowe, prawie cała reszta ma czarny kolor. Po bokach ciała biegną białe kreski, układające się w ukośną linię.

Porzana porzana
Kropiatka (Porzana porzana) to gatunek ptaka z rodziny chruścieli. Ubarwienie oliwkowo-brązowe z jasnymi i ciemnymi plamkami. Głowa po bokach, szyja i pierś są szarobrązowe z białymi plamkami.

Fulica atra
To dość pospolity w Polsce ptak lęgowy o czarnym upierzeniu, z charakterystyczną białą płytką na czole. Stopy długie z charakterystycznymi płatkami skórnymi. Ptak ten nie boi się bliskości człowieka. Unosi się na wodzie jak korek.

Rallus aquaticus
To rzadki w naszym kraju chruściel, o niebieskawym spodzie, dość długim, nieco zagiętym w dół, czerwonym dziobie. Wydaje odgłos kwiczenia. To ptak trudny w obserwacji, ze względu na prowadzenie życia pośród gęstej roślinności wodnej.

Zapornia parva
To rzadki w naszym kraju chruściel, jedyny krajowy przedstawiciel tej rodziny z dymorfizmem płciowym. Ma zielonkawy dziób z czerwoną plamą u nasady. Zielonkawe są też nogi. Podbrzusze jest czarno-białe.

Poliolimnas cinereus
Bagiewnik białobrewy (Poliolimnas cinereus) to gatunek ptaka z rodziny chruścieli. Upierzenie szarawe, w tylnej części brązowawe. Nad okiem biegnie biała brew, przez oko ciemniejsza kreska.

Amaurornis phoenicurus
Bagiewnik białopierśny (Amaurornis phoenicurus) to gatunek ptaka z rodziny chruścieli. Upierzenie z wierzchu czarnobrązowe, kuper rdzawy, część głowy, pierś i brzuch są białe. Nogi i dziób żółtawe.

Aramides cajaneus
Chruścielak szaroszyi (Aramides cajaneus) to gatunek ptaka z rodziny chruścieli. Szyja i część głowy szare, tył głowy brązowy, brązowo-szara jest reszta ciała poza czarnym kuprem i ogonem.

Aramides saracura
Chruścielak śniady (Aramides saracura) to gatunek ptaka z rodziny chruścieli. Głowa, szyja, pierś ubarwione na niebiesko, wierzch oliwkowobrązwy. Nogi różowe, dziób zielono-żółty

Aramides ypecaha
Chruścielak wielki (Aramides ypecaha) to gatunek ptaka z rodziny chruścieli. Głowa z wierzchu, część szyi i pierś są ubarwione szaro, reszta brązowa poza czarnym ogonem. Dziób zielonożółty, oczy czerwone.

Dryolimnas cuvieri
Chruścielowiec białogardły (Dryolimnas cuvieri) to gatunek ptaka z rodziny chruścieli. Upierzenie brązowe z białym gardłem. Głowa i szyja bardziej rdzawe, wierzch ciemno nakrapiany.

Zapornia pusilla
Karliczka, karliczka zwyczajna (Zapornia pusilla) to gatunek ptaka z rodziny chruścieli. Upierzenie z wierzchu brązowe z ciemnymi i białymi plamkami. Szyja, część twarzowa głowy, pierś - szare. Spód w czarno-białe prążki.

Porzana carolina
Kureczka karolińska (Porzana carolina) to gatunek chruściela. Upierzenie z wierzchu oliwkowe, biało i czarno nakrapiane, spód jasny z białymi i oliwkowymi prążkami. Dziób żółty. Głowa od nasady do oczu ma ciemne upierzenie.

Zapornia fusca
Kureczka kasztanowata (Porzana fusca) to ptak z rodziny chruścieli. Ma brązowe upierzenie z rdzawymi nalotami. Nogi pomarańczowoczerwone z długimi palcami. Oczy mają czerwony kolor.

Rallina fasciata
Kureczka krasnonoga (Rallina fasciata) to gatunek ptaka z rodziny chruścieli. spód grubo prążkowany, czarno-biały. Reszta rudobrązowa. Nogi, oczy czerwone.

Porphyriops melanops
Kureczka kropkowana (Porphyriops melanops) to gatunek ptaka z rodziny chruścieli. Ubarwienie głowy, szyi, piersi szarawe, ciemniejsze u nasady dzioba. wierzch brązowy, na ogonie białe pióra. Spód kropkowany.

Rallina eurizonoides
Kureczka sinonoga (Rallina eurizonoides) to gatunek ptaka z rodziny chruścieli. Spód grubo prążkowany, czarno-biały. Głowa, szyja i pierś rude. Wierzch brązowy.

Tribonyx mortierii
Kureczka wielka (Tribonyx mortierii) to gatunek ptaka z rodziny chruścieli. Ciało krępe. Ubarwienie szarobrązowe z białymi elementami. Dziób żółty, oczy czerwone.

Fulica rufifrons
Łyska czerwonoczelna (Fulica rufifrons) to gatunek ptaka z rodziny chruścieli. Ubarwienie czarne. Dziób żółty na końcu i czerwony u nasady. Na czole charakterystyczna, czerwona, płaska narośl.

Fulica gigantea
Łyska wielka (Fulica gigantea) to gatunek ptaka z rodziny chruścieli, największy przedstawiciel łysek. Ubarwienie czarne. Dziób wielobarwny, od żółtego, białego po kolor brązowy.

Fulica armillata
Łyska żółtodzioba (Fulica armillata) to gatunek ptaka z rodziny chruścieli. Ubarwienie czarne. Dziób brązowo-żółty.

Porphyrio porphyrio
Modrzyk zwyczajny to przedstawiciel chruścieli o pięknym, błękitnym upierzeniu, z charakterystyczną, czerwoną skórą bez upierzenia na czole i bardzo długimi palcami u nóg. Jest gatunkiem osiadłym i hałaśliwym.

Porphyrio martinica
To jeden z najbardziej barwnych gatunków chruścieli. Dziób krótki, mocny, czerwony u nasady i żółty na końcu. Czoło z niebieską plamą. Nogi długie, żółte. Palce bardzo długie. Sułtanka amerykańska potrafi wspinać się na drzewa.

Porphyrio hochstetteri
Takahe południowy (Porphyrio hochstetteri) to gatunek nielotnego ptaka z rodziny chruścieli, największy przedstawiciel rodziny. Ma dość masywne i krępe ciało. Upierzenie purpurowoniebieskie. Skrzydła są zielonkawe.

Gallirallus australis
Weka (Gallirallus australis) to gatunek ptaka z rodziny chruścieli, żyjący w Nowej Zelandii. Weka ma mocny, brązowawy dziób. Upierzenie brązowe, nad okiem i na szyi znajdują się szarawe obszary. Mocne są też nogi.

Pardirallus sanguinolentus
Wodniczak ołowiowy (Pardirallus sanguinolentus) to gatunek ptaka z rodziny chruścieli o ciemnym upierzeniu i brązowych skrzydłach. Dziób zielonkawożółty z czerwoną plamą w dolnej części nasady.

Pardirallus nigricans
Wodniczak żałobny (Pardirallus nigricans) to gatunek ptaka z rodziny chruścieli o ciemnym upierzeniu. Dziób zielonkawożółty. Nogi różowo-czerwonawe.

Hypotaenidia philippensis
Wodnik białobrewy (Hypotaenidia philippensis) to gatunek ptaka z rodziny chruścieli. Dziób mocny, ostro zakończony, czerwony u nasady. Ubarwienie ciała z wierzchu jasnooliwkowe, biało i czarno nakrapiane, spód czarno-biały, prążkowany.

Rallus limicola
Wodnik błotny (Rallus limicola) to gatunek ptaka z rodziny chruścieli. Ptak ubarwiony na brązowo z ciemniejszym wierzchem. Policzki szare. Na bokach czarno-białe prążki.

Rallus elegans
Wodnik królewski (Rallus elegans) to gatunek ptaka z rodziny chruścieli. Upierzenie brązowe, ciemno kreskowane z wierchu, czarno-biało prążkowane od spodu. Dziób lekko wygięty ku dołowi.

Hypotaenidia okinawae
Wodnik okinawski (Hypotaenidia okinawae) to gatunek ptaka z rodziny chruścieli. Głowa czarna z brązowym wierzchem i białą linią ciągnącą się od oka na kark. Wierzch brązowy, spód czarny, biało prążkowany.

Lewinia striata
Wodnik rdzawogłowy (Lewinia striata) to gatunek chruściela. Ubarwienie z wierzchu brązowawe, biało i ciemno kropkowane i prążkowane. Dolna część głowy, szyja i pierś szarawe. Samiec ma rudy wierzch głowy i kark.
Zdjęcia - galeria
Galeria ta zawiera zdjęcia gatunków opisywanych w tym artykule. Więcej zdjęć można zwykle znaleźć w artykułach, opisujących poszczególne rodzaje i gatunki.

































Inne gatunki
- bagiewnik kreskowany (Aenigmatolimnas marginalis)
- chruścielak jednobarwny (Amaurolimnas concolor)
- bagiewnik brązowy (Amaurornis akool)
- bagiewnik rdzawobrzuchy (Amaurornis isabellina)
- bagiewnik ciemnobrzuchy (Amaurornis magnirostris)
- bagiewnik szaropierśny (Amaurornis moluccana)
- bagiewnik oliwkowy (Amaurornis olivacea)
- chruścielowiec rdzawy (Aphanapteryx bonasia)
- chruścielowiec rodrigueski (Aphanapteryx leguati)
- chruścielak białobrzuchy (Aramides albiventris)
- chruścielak rdzawoszyi (Aramides axillaris)
- chruścielak rdzawoskrzydły (Aramides calopterus)
- chruścielak oliwkowy (Aramides mangle)
- chruścielak brunatny (Aramides wolfi)
- wodnik chrapliwy (Aramidopsis plateni)
- wodnik brązowy (Cabalus modestus)
- chruścielak szarogardły (Canirallus oculeus)
- derkaczyk syberyjski (Coturnicops exquisitus)
- derkaczyk ciemny (Coturnicops notatus)
- derkaczyk płowy (Coturnicops noveboracensis)
- derkaczek (Crecopsis egregia)
- modroderkaczyk (Cyanolimnas cerverai)
- wodnik krzywodzioby (Diaphorapteryx hawkinsi)
- chruścielowiec reunioński (Dryolimnas augusti)
- chruścielowiec maurytyjski (Dryolimnas chekei)
- wodnik kasztanowaty (Eulabeornis castaneoventris)
- łyska hawajska (Fulica alai)
- łyska amerykańska (Fulica americana)
- łyska andyjska (Fulica ardesiaca)
- łyska rogata (Fulica cornuta)
- łyska czubata (Fulica cristata)
- łyska złotoczelna (Fulica leucoptera)
- łyska maskareńska (Fulica newtonii)
- kokosznik (Gallicrex cinerea)
- kokoszka amerykańska (Gallinula galeata)
- kokoszka atlantycka (Gallinula nesiotis)
- kokoszka ciemna (Gallinula tenebrosa)
- wodnik ciemny (Gallirallus calayanensis)
- wodnik nowokaledoński (Gallirallus lafresnayanus)
- derkaczak szarobrzuchy (Gymnocrex plumbeiventris)
- derkaczak gołolicy (Gymnocrex rosenbergii)
- derkaczak talaudzki (Gymnocrex talaudensis)
- wodnik molucki (Habroptila wallacii)
- derkaczyk żółtawy (Hapalocrex flaviventer)
- chruścieloń (Himantornis haematopus)
- wodnik chathamski (Hypotaenidia dieffenbachii)
- wodnik różowonogi (Hypotaenidia insignis)
- wodnik guamski (Hypotaenidia owstoni)
- wodnik pacyficzny (Hypotaenidia pacifica)
- wodnik brązowogrzbiety (Hypotaenidia poeciloptera)
- wodnik melanezyjski (Hypotaenidia rovianae)
- wodnik brunatny (Hypotaenidia sylvestris)
- wodnik wąsaty (Hypotaenidia torquata)
- wodnik mikronezyjski (Hypotaenidia wakensis)
- wodnik smolisty (Hypotaenidia woodfordi)
- derkaczyk białogardły (Laterallus albigularis)
- derkaczyk amazoński (Laterallus exilis)
- derkaczyk czarnopręgi (Laterallus fasciatus)
- derkaczyk śniady (Laterallus jamaicensis)
- derkaczyk białobrzuchy (Laterallus leucopyrrhus)
- derkaczyk rdzawoboczny (Laterallus levraudi)
- derkaczyk oliwkowy (Laterallus melanophaius)
- derkaczyk wielki (Laterallus podarces)
- derkaczyk nielotny (Laterallus rogersi)
- derkaczyk rudy (Laterallus ruber)
- derkaczyk galapagoski (Laterallus spilonota)
- derkaczyk plamisty (Laterallus spiloptera)
- derkaczyk rdzawolicy (Laterallus xenopterus)
- wodnik luzoński (Lewinia mirifica)
- wodnik maoryski (Lewinia muelleri)
- wodnik kusy (Lewinia pectoralis)
- kusowodnik (Megacrex inepta)
- derkaczyk kropkowany (Micropygia schomburgkii)
- chruścielowiec atlantycki (Mundia elpenor)
- derkacznik popielaty (Mustelirallus albicollis)
- derkacznik kolumbijski (Mustelirallus colombianus)
- kokoszka mała (Paragallinula angulata)
- wodniczak pstry (Pardirallus maculatus)
- kokoszka żółtodzioba (Pareudiastes pacificus)
- kokoszka czerwonodzioba (Pareudiastes silvestris)
- modrzyk mały (Porphyrio albus)
- sułtanka afrykańska (Porphyrio alleni)
- modrzyk reunioński (Porphyrio caerulescens)
- sułtanka żółtodzioba (Porphyrio flavirostris)
- modrzyk wielki (Porphyrio kukwiedei)
- takahe północny (Porphyrio mantelli)
- modrzyk markizyjski (Porphyrio paepae)
- kureczka australijska (Porzana fluminea)
- kureczka andamańska (Rallina canningi)
- kureczka ognistogłowa (Rallina tricolor)
- wodnik patagoński (Rallus antarcticus)
- wodnik afrykański (Rallus caerulescens)
- wodnik karoliński (Rallus crepitans)
- wodnik brązowopierśny (Rallus indicus)
- wodnik długodzioby (Rallus longirostris)
- wodnik madagaskarski (Rallus madagascariensis)
- wodnik kalifornijski (Rallus obsoletus)
- wodnik andyjski (Rallus semiplumbeus)
- wodnik cienkodzioby (Rallus tenuirostris)
- wodnik wenezuelski (Rallus wetmorei)
- rudowodnik (Rougetius rougetii)
- derkaczyk kasztanowaty (Rufirallus castaneiceps)
- derkaczyk szarolicy (Rufirallus viridis)
- kureczka nowozelandzka (Tribonyx hodgenorum)
- kureczka duża (Tribonyx ventralis)
- kureczka atlantycka (Zapornia astrictocarpa)
- kureczka smolista (Zapornia atra)
- kureczka czarnosterna (Zapornia bicolor)
- kureczka czarna (Zapornia flavirostra)
- kureczka mikronezyjska (Zapornia monasa)
- kureczka polinezyjska (Zapornia nigra)
- kureczka madagaskarska (Zapornia olivieri)
- karliczka hawajska (Zapornia palmeri)
- kureczka wschodnia (Zapornia paykullii)
- kureczka hawajska (Zapornia sandwichensis)
- kureczka posępna (Zapornia tabuensis)
Występowanie i środowisko
Występują na całym świecie za wyjątkiem bardzo chłodnych obszarów. Preferują wilgotne środowiska z gęstą roślinnością, czyli lasy tropikalne, mokradła, zarośla, łąki.
Tryb życia i zachowanie
Słabo latają, choć wiele gatunków podejmuje dalekie wędrówki. Przejawiają zachowania terytorialne.
Rozmnażanie
Gniazda budują na ziemi w krzakach lub na roślinności wodnej, czasem w norach. U gatunków wodnych gniazdo ma stożkowaty kształt i jest budowane w płytkiej wodzie. Może też być budowane w kępie traw, trzcinie., czasami z daszkiem. Rzadko gniazdo budowane jest na drzewie lub krzewie. Budulec stanowią wyłącznie rośliny. W zniesieniu 2-12 jaj o masie 10-80 g, które wysiaduje samiec i samica przez 20-30 dni.
Pożywienie
Żywią się zarówno pokarmem roślinnym jak i zwierzęcym. Zjadają średnie i duże bezkręgowce, drobne kręgowce, nasiona, owoce, pędy roślin. Kilka gatunków całkowicie roślinożernych.
Ochrona i zagrożenia
Krytycznie zagrożone są kokoszka żółtodzioba, wodnik nowokaledoński, 11 kolejnych gatunków jest zagrożonych, 17 narażonych, 22 uznano za wymarłe, wodnika guamskiego uznano za wymarłego na wolności.
Wykresy poniżej przedstawiają strukturę zagrożenia wymarcia gatunków z danej rodziny. Pierwszy diagram uwzględnia gatunki, których nie opisano w naszym serwisie (jeżeli taka sytuacja ma miejsce), drugi diagram uwzględnia wyłącznie gatunki, które opisano w portalu, trzeci diagram uwzględnia tylko gatunki rodzime.
Struktura zagrożenia wymarciem
(wszystkie wymienione gatunki rodziny)
Struktura zagrożenia wymarciem
(wszystkie opisane w serwisie gatunki rodziny)
Jeżeli chcesz się więcej dowiedzieć o statusach zagrożenia wymarciem i zapoznać się z opisami poszczególnych statusów, kliknij tutaj.
Kalendarz przyrody
Poniższy kalendarz zawiera wszystkie gatunki, które nie znalazły się w opisie żadnego rodzaju. Każdy rodzaj zawiera niezależny kalendarz przyrody.
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | Opis |
● | ● | ● | ● | ▸ | Derkacz: Okres występowania w Polsce derkacza. | |||||||
● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | Kokoszka (zwyczajna): Możliwość obserwacji kokoszki w Polsce. W okresie listopada do lutego występuje rzadziej. |
● | ● | ● | ● | ● | Kokoszka (zwyczajna): Trwa okres lęgowy u kokoszki. | |||||||
◂ | ● | Kropiatka: do Polski przylatuje kropiatka. | ||||||||||
◂ | ● | ● | Kropiatka: Kropiatka odlatuje z Polski. | |||||||||
● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | Łyska (zwyczajna): Możliwość obserwacji łyski w Polsce. |
◂ | ▸ | Łyska (zwyczajna): Łyski zakładają gniazda na wodzie. | ||||||||||
● | Łyska (zwyczajna): Pierwsze lęgi łysek. | |||||||||||
● | Łyska (zwyczajna): Trwa migracja łysek. | |||||||||||
● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ● | Wodnik (zwyczajny): Okres występowania wodnika w Polsce. | ||||
● | ● | ● | ● | Wodnik (zwyczajny): Okres zimowania wodnika w Polsce w nielicznych miejscach, gdzie woda nie zamarza. | ||||||||
● | ● | ● | ● | ● | ▸ | Zielonka: Trwa występowania zielonki w POlsce. |
Oznaczenia
Poniżej przedstawiamy opis zastosowanych oznaczeń gatunków.
Występowanie w Polsce
Liczebność
Podana liczba oznacza liczbę zwykle szacowaną samców lub par lęgowych obserwowanych w Polsce w ciągu roku (dotyczy gatunków lęgowych w Polsce).
Status
Bibliografia
Wykaz całej bibliografii dla wszystkich artykułów opublikowanych w niniejszym serwisie znajduje się w odnośniku w stopce. Poniżej znajduje się wykaz publikacji, które w szczególności były wykorzystywane w przygotowaniu niniejszego artykułu:
- IUCN - Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych, ISSN 2307-8235 https://www.iucnredlist.org
- Richard Grimmett, Carol Inskipp, Tim Inskipp, Sherub - Birds of Bhutan and the East Himalayas, ISBN 978-1-4729-4188-6, HELM 2019
- Martyn Kenefick, Robin Restall, Floyd Hayes - Birds of Trinidad & Tobago, ISBN 978-1-4729-4152-7, HELM 2019
- Nik Borrow, Ron Demey - Birds of Ghana, ISBN 978-1-4081-2279-2, HELM 2010
- Christopher Perrins - Wielka Encyklopedia Ptaki, wszystkie rodziny świata, ISBN 978-83-7670-263-6, Buchmann 2012
- Jacek Twardowski, Kamila Twardowska - Ptaki Świata, 978-83-8059-276-6, SBM 2016
- pod red. Przemysława Busse - Mały Słownik Zoologiczny - PTAKI t.I i II, ISBN 83-214-0043-4, Wiedza Powszechna 1990
- Andrzej Kruszewicz - Ptaki Polski t.1,2, 978-837763-073-0, Multico Oficyna Wydawnicza 2011
- Hakan Delin, Lars Svensson - Ptaki Europy – Przewodnik, ISBN 978-83-61065-17-3, Wydawnictwo MWK 2008
- Michał Radziszewski, Mateusz Matysiak - Atlas Ptaków Polski - ilustrowana encyklopedia, ISBN 978-83-7705-659-2, Fenix
- Lars Svensson - Przewodnik Collinsa - Ptaki, ISBN 978-83-7763-261-1, Multico 2012
- Einhard Bezzel - Ptaki, ISBN 978-83-7073-454-1, MULTICO Oficyna Wydawnicza 2010
Dlaczego ptaki lecą w kluczu?

W stadach duże ptaki na długich dystansach tworzą w locie szyk klucza w kształcie litery V. Dlaczego tak się dzieje?
Czy tylko kukułki podrzucają swoje jaja?

To, co robi kukułka nosi nazwę pasożytnictwa lęgowego. Czy w świecie przyrody kukułka jest wyjątkiem, czy też jest to zjawisko spotykane także u innych gatunków?
Największe gniazda ptaków

Jak duże może być gniazdo ptaka? Jakie ptaki są rekordzistami pod tym względem? Oto krótki przegląd rekordzistów wśród ptasich budowniczych gniazd na świecie i w Polsce.
Najmniejsze ptaki na świecie

Jaki jest najmniejszy ptak na świecie? Jaki polski ptak jest najmniejszy?
Największe ptaki na świecie

Jaki ptak jest największy na świecie, a jaki w Polsce? Jakie gatunki są najcięższe, które mają największą rozpiętość skrzydeł i które są najwyższe?
© medianauka.pl, 2014-01-06, RODZ-171
Data aktualizacji artykułu: 2021-10-05