Płazy bezogonowe
Płazy bezogonowe (Anura) - potocznie zwane żabami lub ropuchami, to rząd płazów, który obejmuje 32 rodziny z 5260 gatunkami zwierząt. W Polsce można spotkać 13 gatunków tego rzędu. To 88% gatunków wszystkich płazów na świecie.
Mają charakterystyczny wygląd. Ich ciało jest krótkie, zwarte, głowa złączona z krępym tułowiem bez wyraźnego odcinka szyjnego. Ciało zawsze jest wyposażone w cztery kończyny, z czego tylne są dłuższe i silniejsze. Kijanki, żyjące w środowisku wodnym, mają okrągłe ciało i silnie spłaszczony bocznie ogon z fałdem skórnym (płetwą).
Wyodrębnienie poszczególnych rodzin w obrębie rzędu płazów bezogonowych oparte jest na:
- budowie szkieletu kostnego, szczególnie liczbie i budowie kręgów, obecności żeber, budowie obręczy miednicy, występowaniu lub budowie zębów,
- wyglądzie zewnętrznym (morfologii),
- budowie języka,
- występowaniu specyficznych organów,
- wynikach badań molekularnych,
- modzelach, szczególnie miejscach ich występowania oraz ich liczbie.
Rodziny
Alfabetyczny wykaz opublikowanych rodzin.
| Nazwa rodziny | Nazwa łacińska | Liczba gatunków | Czy występuje w Polsce? | |
|---|---|---|---|---|
| Świat | Polska | |||
| Strabomantidae | Strabomantidae | 672 | 0 | Nie |
| Pyxicephalidae | Pyxicephalidae | 80 | 0 | Nie |
| Conrauidae | Conrauidae | 6 | 0 | Nie |
| Ceratophryidae | Ceratophryidae | 12 | 0 | Nie |
| Phyllomedusidae | Phyllomedusidae | 60 | 0 | Nie |
| Ceratobatrachidae | Ceratobatrachidae | 90 | 0 | Nie |
| artroleptowate | Arthroleptidae | 77 | 0 | Nie |
| bezjęzyczne, bezjęzykowe | Pipidae | 35 | 0 | Nie |
| drzewołazowate | Dendrobatidae | 242 | 0 | Nie |
| grzebiuszkowate | Pelobatidae | 4 | 1 | Tak |
| kumakowate | Bombinatoridae | 10 | 2 | Tak |
| liściożaby azjatyckie | Megophryidae | 127 | 0 | Nie |
| mantellowate | Mantellidae | 157 | 0 | Nie |
| nurzańcowate | Pelodytidae | 3 | 0 | Nie |
| ropuchowate, ropuchy właściwe | Bufonidae | 480 | 3 | Tak |
| ropuszkowate, krągłojęzyczne | Discoglossidae | 12 | 0 | Nie |
| rzekotki | Hylidae | 800 | 1 | Tak |
| sitówkowate, sawannicowate | Hyperoliidae | 260 | 0 | Nie |
| świstkowate, żaby południowe | Leptodactylidae | 1268 | 0 | Nie |
| teleskopkowate | Allophrynidae | 1 | 0 | Nie |
| żabowate | Ranidae | 774 | 6 | Tak |
| żaby australijskie | Myobatrachidae | 119 | 0 | Nie |
| żaby latające, rzekotki afroazjatyckie | Rhacophoridae | 200 | 0 | Nie |
| żaby rozdętkowate | Rhinophrynidae | 1 | 0 | Nie |
| żaby szklane | Centrolenidae | 136 | 0 | Nie |
| żaby wąskopyskie | Microhylidae | 366 | 0 | Nie |
Inne rodziny
- Żaby ogoniaste (Ascaphidae)
- Ropuszki kikutopalczaste (Brachycephalidae)
- Brevicipitidae
- Craugastoridae
- Eleutherodactylidae
- Straszaki (Heleophrynidae)
- Żaby ryjownikowate (Hemisotidae)
- Liopelmy (Leiopelmatidae)
- Australijskie żaby ziemne (Limnodynastidae)
- Trąbaczowate (Nasikabatrachidae)
- Żaby gęborodne (Rheobatrachidae)
- Żaby dziwnorodne (Rhinodermatidae)
- Żaby seszelskie (Sooglossidae)
Występowanie i środowisko
Zamieszkują wszystkie kontynenty świata poza Antarktydą, nie ma ich w Arktyce, na wyspach oceanicznych, daleko wysuniętych na północ obszarach Azji i Ameryki Północnej oraz na Grenlandii.
Trzy gatunki żyją poza Kołem Podbiegunowym Północnym: żaba trawna, żaba moczarowa i Rana silvatica. Gatunkiem żyjącym najdalej na południe jest żaba czterooka (Pleurodema bufonina), zaś najwyżej, bo do wysokości 5238 m n.p.m., żyje ropucha Bufo latastii (dawniej Bufo siachinensis).
Najwięcej gatunków żyje w lasach tropikalnych. Można je spotkać w bardzo różnorodnych środowiskach, włączając w to pustynie i wysokie góry. Niektóre gatunki żyją wyłącznie w wodzie, inne znaczną część życia spędzają w ziemnych norach, jeszcze inne żyją na drzewach.
Tryb życia i zachowanie
Płazy nadrzewne mają palce zakończone przylgami, które umożliwiają im poruszanie się po gładkich powierzchniach liści. Żaby z rodzaju Phyllomedusa mają przeciwstawne palce, dzięki czemu mogą podczas poruszania się obejmować gałązki. U niektórych gatunków błona pławna jest bardzo duża, co umożliwia im lot ślizgowy lub dalekie skoki. Niektóre żaby wodne mają mocno wystające oczy, co umożliwia im obserwację powierzchni wody bez całkowitego wynurzania.
Wydawanie dźwięków
Najlepiej rozwiniętymi zmysłami są wzrok i słuch. Węch odgrywa mniejszą rolę niż u płazów ogoniastych i beznogich. Dzięki wydawanym przez płazy bezogonowe dźwiękom, płazy mogą się odnaleźć. Tylko kilka gatunków liopelmy nie wydaje żadnych dźwięków. Co najmniej jeden gatunek wydaje ultradźwięki (patrz ciekawostka "dziwne dźwięki)". Większość gatunków posiada za okiem okrągłą błonę bębenkową, wychwytującą dźwięki, czasem błona ta jest niewidoczna, bo ukryta pod warstwą skóry. Samce wielu gatunków są wyposażone w umożliwiające wydawanie dźwięków rezonatory - umieszczone normalnie wewnątrz jamy gębowej cienkościenne worki powietrzne, które płazy bezogonowe potrafią napełniać powietrzem. Wyróżniamy rezonatory wewnętrzne, które wybrzuszają się w okolicy podgardla oraz rezonatory zewnętrzne, występujące zwykle parami, wybrzuszające się w baloniki w obu końcach szczęk. Rezonatory są połączone z jamą gębową specjalnymi otworami. Przy wydawaniu dźwięków samiec ma zamknięty pysk i nozdrza. Powietrze tłoczone jest z płuc do krtani, co powoduje drgania strun głosowych, a drgania są wzmacniane w rezonatorach. Z worków rezonatorowych powietrze z powrotem wraca do płuc. Gatunki, które nie mają worków rezonatorowych wydają dźwięki bardzo ciche lub wcale. Odgłosy pomagają w identyfikacji gatunków w terenie. Do odgłosów płazów bezogonowych zaliczamy: kumkanie, stukanie, buczenie, głośny ryk, gwizd, trel, piłowanie, odgłos silnika. Płazy z rodziny Pipidae nie mają strun głosowych, a dźwięki wydają za pomocą zmodyfikowanej krtani.
Sen letni i zimowy
Niektóre gatunki płazów bezogonowych, które żyją w rejonach suchych, zapadają w sen letni (estywację). Gatunki, które żyją w rejonach o ostrych zimach, zapadają w sen zimowy (hibernację). Gatunki zagrzebujące się w ziemi i zapadające w estywację, takie jak żaba wodnista, australijska żaba malowana, grzebiuszkowate i żaby z rodzaju Ceratophrys (np. żaba rogata) po zakopaniu się wytwarza wokół siebie kokon, który zbudowany jest z wydzieliny naskórka i wylinki.
Morfologia i anatomia
Morfologia oraz anatomia płazów bezogonowych, szczególnie budowa kośćca, narządów zmysłów, została omówiona odrębnie.
Kijanki żyją w środowisku wodnym. Okrągłe ciało jest wyposażone w spłaszczony ogon z płetwą. Większość kijanek ma aparat gębowy zbudowany z twardych listewek, przystosowany do pobierania pokarmu roślinnego, lejka skórnego, przyssawkę gębową lub aparat filtrujący. Larwy są wyposażone w skrzela wewnętrzne. Jelita są długie, przystosowane do pokarmu roślinnego, choć kijanki pobierają także czasem pokarm pochodzenia zwierzęcego. Część gatunków zjada wyłącznie niezapłodnione jaja złożone przez samicę. Po metamorfozie układ pokarmowy ulega skróceniu i przystosowuje się do pokarmu zwierzęcego.
Rozmnażanie
Brak danych.
Pożywienie
Brak danych.
Ochrona i zagrożenia
Od lat siedemdziesiątych XX wieku na całym świecie obserwujemy drastyczny spadek liczebności poszczególnych gatunków lub wręcz ich wymieranie. Zjawisko to najlepiej jest widoczne w Ameryce Południowej, Środkowej i Północnej, Indiach i Australii. Przyczyny są różne:
- zmiany klimatyczne,
- urbanizacja,
- przemysł,
- terrarystyka,
- rolnictwo,
- epidemie chorobotwórcze,
- introdukcje obcych gatunków.
Najbardziej zagrożone wyginięciem są australijskie żaby gęborodne (Rheobatrachus silus i Rheobatrachus vitellinus), które prawdopodobnie już wyginęły, ropucha złocista (Bufo periglenes), a także Bufo houstonensis, Bufo retiformis, Nectophrynoides occidentalis, Xenopus gilli, żaba goliat (Conraua goliath), żaba włoska (Rana latastei), Rana onca i wiele innych.
Wykresy poniżej przedstawiają strukturę zagrożenia wymarcia gatunków z danego rzędu. Pierwszy diagram uwzględnia gatunki, których nie opisano w naszym serwisie (jeżeli taka sytuacja ma miejsce), drugi diagram uwzględnia wyłącznie gatunki, które opisano w portalu, trzeci diagram uwzględnia tylko gatunki rodzime.
Struktura zagrożenia wymarciem
(wszystkie wymienione gatunki rzędu)
Struktura zagrożenia wymarciem
(wszystkie opisane w serwisie gatunki rzędu)
Struktura zagrożenia wymarciem PL
(wszystkie wymienione polskie gatunki rzędu)
Jeżeli chcesz się więcej dowiedzieć o statusach zagrożenia wymarciem i zapoznać się z opisami poszczególnych statusów, kliknij tutaj.
Ciekawostki
Każdy płaz bezogonowy podlega w Polsce ochronie gatunkowej.
Kalendarz przyrody
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | Opis |
| ◂ | ▸ | Grzebiuszka syryjska: Okres rozrodu grzebiuszki syryjskiej. | ||||||||||
| ● | ● | ▸ | ◂ | ● | ● | ● | Grzebiuszka ziemna, huczek: Grzebiuszka ziemna jest w stanie hibernacji (trwa sen zimowy) | |||||
| ◂ | ● | ● | ▸ | Grzebiuszka ziemna, huczek: Grzebiuszka ziemna zaczyna gody. Samica składa skrzek w postaci długich sznurów śluzu, w których znajdują się jaja. | ||||||||
| ◂ | ● | ● | Grzebiuszka ziemna, huczek: Kijanki huczka przeobrażają się w osobniki dorosłe i opuszczają środowisko wodne. Termin ten zależy od terminu złożenia skrzeku. Rozwój trwa około 3 miesięcy. | |||||||||
| ◂ | ● | ● | ● | ● | ● | ▸ | Grzebiuszka ziemna, huczek: Trwa okres aktywnego życia grzebiuszki ziemnej. | |||||
| ● | ● | ● | ▸ | ◂ | ● | ● | ● | Kumak górski: Kumak górski zimuje. | ||||
| ◂ | ▸ | Kumak górski: Kumak górski odbywa gody. | ||||||||||
| ◂ | ▸ | Kumak górski: Kończy się rozwój larw kumaka górskiego. Kijanki tracą płetwę grzbietową, skrzela i wychodzą na ląd. | ||||||||||
| ◂ | ● | ● | ● | ● | ▸ | Kumak górski: Trwa okres aktywnego życia kumaka górskiego. | ||||||
| ● | ● | ● | ▸ | ◂ | ● | ● | ● | Kumak nizinny: Trwa okres snu zimowego u kumaka nizinnego | ||||
| ◂ | ● | ● | Kumak nizinny: Kumak nizinny odbywa gody. Samice w tym czasie składają skrzek w postaci małych pakietów. Wieczorami roznosi się donośny głos samców. | |||||||||
| ● | ● | ▸ | Kumak nizinny: Kijanki przeobrażają się w postać dorosłych osobników. | |||||||||
| ● | ● | ▸ | ● | ● | ● | Ropucha paskówka: Trwa okres snu zimowego ropuchy paskówki. Zimę spędza w norach, pod kamieniami, kłodami. | ||||||
| ◂ | ● | ● | ● | Ropucha paskówka: Trwa okres godowy ropuchy paskówki. Samce wędrują do zbiorników wody i jeśli temperatura otoczenia osiaga 15°C zaczynają nawoływać samice. Po złożeniu skrzeku samice opuszczają zbiornik. Samce nadal nawołują, czasem do końca lipca. | ||||||||
| ◂ | ● | ● | ▸ | Ropucha paskówka: Trwa rozwój kijanek ropuchy paskówki (50-60 dni), kończący się przeobrażeniem w małe ropuszki. | ||||||||
| ● | ● | ● | ◂ | ● | ● | Ropucha szara: Pod koniec października ropuchy szare szukają kryjówek i zapadają w sen zimowy. Zwykle zimują na lądzie w ziemnych norach, wykrotach, piwnicach, czasem w towarzystwie innych płazów. | ||||||
| ▸ | Ropucha szara: Ropucha szara budzi się ze snu zimowego i udaje się do zbiorników wodnych na gody. | |||||||||||
| ◂ | ▸ | Ropucha szara: Ropucha szara składa skrzek w postaci długich, śluzowatych sznurów, owijając je wokół roślin wodnych. Po złożeniu skrzeku ropucha wychodzi na ląd. | ||||||||||
| ▸ | Ropucha szara: Pojawiają się kijanki ropuchy szarej | |||||||||||
| ◂ | ● | Ropucha szara: Zwykle po obfitych deszczach, kijanki przeobrażają się. Przy brzegach zbiorników wodnych można spotkać całe roje młodych malutkich ropuszek, osiągających 5-8 mm długości. | ||||||||||
| ● | ● | ● | ▸ | Ropucha szara: Większość ropuch szarych można spotkać na lądzie. | ||||||||
| ● | ● | ● | ▸ | ◂ | ● | ● | Ropucha zielona: Ropucha zielona zimuje w ziemi, pod kamieniami lub w różnych zabudowaniach. | |||||
| ◂ | ▸ | Ropucha zielona: Ropucha zielona przygotowuje się do zimowania | ||||||||||
| ◂ | ▸ | Ropucha zielona: Ropucha zielona rozpoczyna gody. Samiec i samica kopulują w małych zbiornikach wodnych. Samiec wydaje odgłosy godowe, przypominające trel ptaków. | ||||||||||
| ◂ | ▸ | Ropucha zielona: Ropucha zielona składa w maju skrzek w postaci dwóch 4-metrowych równoległych sznurów. | ||||||||||
| ◂ | ▸ | Ropucha zielona: Pojawiają się kijanki ropuchy zielonej. | ||||||||||
| ● | ▸ | Ropucha zielona: Trwa rozwój kijanek ropuchy zielonej. | ||||||||||
| ● | Ropucha zielona: Kijanki (o długość do 40 mm) przeobrażają się w postać dorosłego osobnika (do 15 mm długości) i małe ropuszki opuszczają wodę. | |||||||||||
| ● | ● | ▸ | Ropucha zielona: Na lądzie można spotkać młode i stare osobniki ropuchy zielonej | |||||||||
| ● | ● | ▸ | ◂ | ● | ● | ● | Rzekotka drzewna: Trwa okres snu zimowego dla rzekotki drzewnej. | |||||
| ● | ▸ | Rzekotka drzewna: Trwa okres godowy rzekotki drzewnej. Samce zajmują małe zbiorniki wodne i stawy, nawołują głośno samice. Te składają skrzek w postaci małych pakietów. W dzień samce przebywają na lądzie. | ||||||||||
| ◂ | ▸ | Rzekotka drzewna: Kończy się rozwój kijanek rzekotki drzewnej. Następuje metamorfoza. Młode rzekotki drzewne osiągają 16 mm długości | ||||||||||
| ◂ | ● | ● | ● | ● | ● | ▸ | Rzekotka drzewna: Trwa okres aktywności życiowej rzekotki drzewnej. | |||||
| ● | ● | ▸ | ◂ | ● | ● | ● | Żaba dalmatyńska: Trwa okres hibernacji dla żaby dalmatyńskiej | |||||
| ● | Żaba dalmatyńska: Okres godowy przypada w przypadku zwinki na kwiecień. Gody odbywają się w zbiornikach wody stojącej. Samica składa skrzek w postaci dużych kul, często przytwierdzonych do roślin wodnych. | |||||||||||
| ● | ▸ | Żaba dalmatyńska: Następuje metamorfoza kijanek żaby dalmatyńskiej w osobniki dorosłe. | ||||||||||
| ◂ | ● | ● | ● | ● | ● | ▸ | Żaba dalmatyńska: Trwa okres aktywnego życia żaby dalmatyńskiej | |||||
| ● | ● | ● | ▸ | ● | ● | ● | Żaba jeziorkowa: Trwa sen zimowy żaby jeziorkowej. Rozpoczyna się wraz z pierwszymi przymrozkami. | |||||
| ◂ | ● | Żaba jeziorkowa: Trwa okres godowy żaby jeziorkowej. Samce rechocą, nawołując samice. Te składają skrzek w postaci dużych pakietów galaretowatego śluzu z zawieszonymi w nich jajami. | ||||||||||
| ◂ | ● | Żaba jeziorkowa: Kończy się rozwój kijanek żaby jeziorkowej i następuje przeobrażenie. | ||||||||||
| ◂ | ● | ● | ● | ● | ● | Żaba jeziorkowa: Okres aktywnego życia żaby jeziorkowej | ||||||
| ● | ● | ▸ | ◂ | ● | ● | Żaba moczarowa: Żaba moczarowa hibernuje. | ||||||
| ◂ | ▸ | Żaba moczarowa: Trwa okres godowy żaby moczarowej, która ich nie przerywa mimo ochłodzenia. Samica pod koniec marca lub na początku kwietnia składa skrzek w postaci kłębu galaretowatego śluzu z jajami wewnątrz. | ||||||||||
| ◂ | ▸ | Żaba moczarowa: Pojawiają się kijanki żaby moczarowej. | ||||||||||
| ● | Żaba moczarowa: Kijanki żaby moczarowej przechodzą metamorfozę. Kijanki mają wówczas 45 mm długości, a żabki 14 mm. Młode osobniki wychodzą z wody, ale pozostają niedaleko. | |||||||||||
| ◂ | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ▸ | Żaba moczarowa: Trwa aktywność życiowa żaby moczarowej. | ||||
| ● | ● | ● | ▸ | ● | ● | ● | Żaba śmieszka: Trwa sen zimowy żaby śmieszki. | |||||
| ◂ | ● | Żaba śmieszka: Trwa okres godowy żaby śmieszki. Samce nawołują samice. Te składają galaretowaty skrzek w postaci dużych pakietów śluzu. | ||||||||||
| ◂ | ● | Żaba śmieszka: Kończy się rozwój kijanek żaby śmieszki i następuje przeobrażenie. | ||||||||||
| ◂ | ● | ● | ● | ● | ● | Żaba śmieszka: Okres aktywnego życia żaby śmieszki. | ||||||
| ● | ● | ▸ | ◂ | ● | ● | Żaba trawna: Żaba trawna hibernuje. W zależności od szerokości geograficznej zimowanie zaczyna się od września do listopada. | ||||||
| ◂ | ▸ | ● | Żaba trawna: Trwa okres godowy żaby trawnej, która ich nie przerywa nawet jeśli spada temperatura i prószy śnieg. Samica pod koniec marca lub na początku kwietnia składa skrzek w postaci kłębu galaretowatego śluzu z jajami wewnątrz. W czerwcu gody żaby trawnej odbywają się w Tatrach, wysoko w górach. | |||||||||
| ◂ | ▸ | Żaba trawna: Pojawiają się kijanki żaby trawnej. | ||||||||||
| ● | Żaba trawna: Kijanki żaby trawnej przeobrażają się w małe żabki. Kijanki mają wówczas 45 mm długości, a żabki 14 mm. Młode osobniki wychodzą z wody, ale pozostają niedaleko. | |||||||||||
| ◂ | ● | ● | ● | ● | ● | ● | ▸ | Żaba trawna: Trwa aktywność życiowa żaby trawnej. | ||||
| ◂ | ● | ▸ | Żaba włoska: Okres rozrodczy u żaby włoskiej. | |||||||||
| ● | ● | ● | ▸ | ● | ● | ● | Żaba wodna: Trwa sen zimowy żaby wodnej. Rozpoczyna się wraz z pierwszymi przymrozkami. | |||||
| ◂ | ● | Żaba wodna: Trwa okres godowy żaby wodnej. Samce rechocą, nawołując samice. Te składają skrzek w postaci dużych pakietów galaretowatego śluzu z zawieszonymi w nich jajami. | ||||||||||
| ◂ | ● | Żaba wodna: Kończy się rozwój kijanek żaby wodnej. Następuje metamorfoza z postaci larwalnej do dorosłej. | ||||||||||
| ◂ | ● | ● | ● | ● | ● | Żaba wodna: Okres aktywnego życia żaby wodnej |
Powiązane quizy
© medianauka.pl, 2014-01-05, RZAD-18