Kaczkowate

Kaczkowate (Anatidae) to rodzina ptaków z rzędu blaszkodziobych. Rodzina ta liczy dziś 50 rodzajów, 15 plemion i 162 gatunki. W Polsce mamy 37 gatunków, z czego 18 lęgowych.

Podział na plemiona

• bezpłetwce (Anseranatini) - 1 gatunek (bezpłetwiec),
• drzewice (Dendrocygnini) - 8 gatunków w 1 rodzaju,
• pokraczki (Thalassornithini) - 1 gatunek,
• kapodzioby (Cereopsini) - 1 gatunek,
• gęsi (Anserini) - 15 gatunków w 2 rodzajach,
• łabędzie (Cygnini) - 7 gatunków w 2 rodzajach,
• pstrokaczki (Stictonettini) - 1 gatunek,
• sterniczki (Oxyurini) - 7 gatunków w 3 rodzajach,
• krzywonos, torpedówki oraz zbrojówka (Merganettin) - 6 gatunków w 3 rodzajach,
• dziwonos i gęsiec (Plectropterini) - 3 gatunków w 2 rodzajach,
• kazarki i pokrewne (Tadornini) - 15 gatunków w 5 rodzajach,
• łopatonos i nowogwinejka (Malacorhynchini) - 2 gatunków w 2 rodzajach,
• kaczki pływające (Anatini) - 57 gatunków w 11 rodzajach,
• grążyce (Aythyini) - 17 gatunków w 4 rodzajach,
• kaczki morskie i tracze (Mergini) - 20 gatunków w 10 rodzajach,

Wygląd

Cechą charakterystyczną jest płaski, zaokrąglony, krótki dziób, zaopatrzony na brzegach w rzędy blaszek. Szyja jest średnio lub bardzo długa, skrzydła wąskie i zaokrąglone, krótki ogon i nogi, których palce spięte są błoną pławną. Zwykle samiec jest od samicy większy i ciekawiej ubarwiony. Ubarwienie jest bardzo zróżnicowane. Jednolicie ubarwione ptaki w tej rodzinie są rzadkością. Ubarwienie samców jest często kolorowe, samic - ochronne, ale nie jest to regułą.

Gatunki

Wykaz wszystkich opublikowanych artykułów tematycznych.

Branta leucopsis

Bernikla białolica to gatunek ptaka należący do gęśców, o czarno-białym upierzeniu, bardzo rzadko obserwowana w Polsce. Zimuje na łąkach niedaleko morza. Bernikla białolica jest ptakiem wędrownym. Lubi przebywać w większych grupach.

Branta canadensis

Bernikla kanadyjska to ptak z grupy gęśców, hodowany w europejskich parkach i ogrodach zoologicznych. Żeruje na lądzie. Jest ptakiem wędrownym. Zjada głównie pokarm roślinny, także bezkręgowce.

Branta ruficollis

Bernikla rdzawoszyjna to ptak z grupy gęśców o pięknym upierzeniu wyjątkowo rzadko zalatujący do naszego kraju. Jest ptakiem syberyjskiej tundry i lasotundry. Pokarm pobiera na lądzie i w płyciznach. Jest ptakiem wędrownym.

Anas crecca

To najmniejszy przedstawiciel blaszkodziobych w Polsce. Samiec ma kasztanowatą głowę z zielonym polem, obwiedzionym jasną kreską. Ptaki te połykają kamyki (gastrolity). Niestety śrut myśliwski mylą z ziarnem i kaczki ulegają poważnym zatruciom ołowiem.

Sibirionetta formosa

Cyraneczka bajkalska, nazywana także cyraneczką syberyjską lub kłochtunem, to ptak z grupy kaczek właściwych pochodzący z Syberii. Gniazdo budowane jest w zagłębieniu, wyścielone sucha trawą i puchem w pobliżu wody. Zjada ziarna, nasiona i bezkręgowce.

Anas querquedula

To drugi w kolejności najmniejszy przedstawiciel kaczek pływających w Polsce. Ma charakterystyczną białą brew nad okiem. Pokrywy skrzydłowe są jasne. Samiec ma część głowy, pierś i szyję brązowe. Charakterystyczne dla samca są też długie pióra.

Aythya fuligula

To jedyna kaczka, która ma czub zwisający z tyłu głowy. W Polsce średnio lub mało liczna. Łatwo ją z daleka rozpoznać w okresie godowym. Gniazduje na ziemi pod osłoną roślin, nierzadko w koloniach mew lub rybitw.

Dendrocygna bicolor

Drzewica dwubarwna to ptak z grupy drzewic o brązowo-pstrym ubarwieniu ciała. Gnieździ się na ziemi lub w dziupli drzew. Jest roślinożerna, preferuje nasiona traw.

Sarkidiornis melanotos

Dziwonos to duży ptak z charakterystycznym guzem tłuszczowym u samca. Guz ten przed sezonem godowym znacznie się powiększa. Samiec jest większy od samicy. Upierzenie czarno-białe.

Somateria mollissima

To jedna z naszych największych i najrzadziej spotykana morska kaczka. Ma dużą głowę, krótką szyję, charakterystyczne płaskie czoło, którego przedłużeniem jest dziób. Prowadzi stadny tryb życia.

Bucephala clangula

Gągoł to jedna z niewielu gatunków kaczek, które gniazdują w dziuplach drzew. Kaczkę tę można spotkać u nas na północy kraju nad śródleśnymi jeziorami. Głowa samca w szacie godowej jest czarna z zielonym, metalicznym połyskiem.

Anser anser

Gęgawa to przodek gęsi domowej. W Polsce nieliczna. Zasiedla Palearktykę. To najbardziej pospolita dzika gęś w Europie. Samiec jest większy od samicy. Upierzenie popielato-szare, z jasnymi poprzecznymi, falistymi kreskami.

Anser albifrons

Gęś białoczelna to ptak z grupy gęśców, dość liczna w Polsce podczas przelotów. Ma charakterystyczną białą plamę na czole. Białe czoło ani ciemne pasy na spodzie nie występują u młodych osobników.

Anser anser f. domestica

Gęś domowa to pochodzący od gęgawy ptak hodowlany, występujący na całym świecie. Głównym celem hodowli jest mięso, tłuszcz i pierze. Występuje najczęściej białe upierzenie, pomarańczowy dziób i nogi.

Anser cygnoides domesticus

Gęś garbonosa to ptak pochodzący ze wschodniej Azji. Gęś ta charakteryzuje się beżowo brązowym upierzeniem i ciemnym wyrostkiem nad dziobem. Gęś garbonosa jest ptakiem hodowlanym w Europie. Mięso tej gęsi jest chude, jaja są bardzo smaczne.

Branta sandvicensis

Gęś hawajska to ptak z grupy gęśców, wsypując w stanie dzikim wyłącznie na Hawajach. Charakterystyczne są boki szyi i policzki w kolorze żółtawym z pionowym kreskowaniem. Reszta głowy i szyi czarna.

Anser indicus

Gęś tybetańska, zwana też indyjską, to ptak z rodziny gęśców. Gęsi te potrafią przelecieć nad Himalajami. Ubarwienie białe z czarną szyją, charakterystycznymi dwoma czarnymi paskami na głowie, skrzydła z odcieniem brązowawym.

Anser fabalis

Gęś zbożowa to ptak z grupy gęśców, liczna w Polsce podczas przelotów. Ma charakterystyczne pomarańczowe plamy po bokach dzioba. Samica i samiec oraz młode są ubarwieni tak samo. Upierzenie jest brązowo-szare z białymi prążkami na grzbiecie.

Aythya ferina

Głowienka (Aythya ferina) to gatunek ptaka z rodziny kaczkowatych, zaliczany do grążyc. W szacie godowej ma głowę i szyję w górnej części kasztanowate. Charakterystyczny dla gatunku jest czarny dziób z szerokim szarym pasem u samca, węższym u samicy.

Netta rufina

o jedna z najrzadszych kaczek środkowej części Europy. Czasem kaczka ta podrzuca jak kukułka swoje jaja do gniazd innego gatunku kaczek. To ptak wędrowny. Pokarm zbiera z powierzchni wody lub pod wodą.

Anas platyrhynchos f. domestica

Kaczka domowa to forma kaczki krzyżówki, hodujemy ją na całym świecie. Większość hodowlanych kaczek to kaczki bezrasowe o białym lub srokatym upierzeniu. Wyróżniamy rasy nieśne, ogólnoużytkowe i mięsne.

Cereopsis novaehollandiae

Kapodziób to duży ptak z rodziny kaczek, z grupy kazarek, zamieszkujący wysepki południowej Australii. Charakterystyczna dla tego gatunku jest duża woskówka w kolorze jasnozielonym. Stopy i dziób są czarne, skoki czerwone.

Aix sponsa

Karolinka to kaczka z grupy piżmówek, pochodząca z Ameryki Północnej. Samiec jest bardzo kolorowy. Wierzch głowy i czub ma metalicznie zielony z dwiema białymi pręgami, dolną część głowy ma niebiesko-purpurową, policzki oraz podgardle są białe.

Tadorna ferruginea

Kazarka, zwana także kazarką rdzawą, to ptak z grupy kazarek o rudym upierzeniu, zamieszkujący Eurazję. W Polsce bardzo rzadko zalatuje. W szacie godowej upierzenie jest rdzawe za wyjątkiem czarnej obroży na szyi, ogona, lotek i zielonego lusterka. Samica

Anas strepera

To jedna z najmniej barwnych naszych kaczek. Jest nieco mniejsza od krzyżówki. Jest to ptak wędrowny. W okresie poza lęgami gromadzi się w grupy, nierzadko z innymi gatunkami kaczek.

Anas platyrhynchos

Bardzo pospolita w całej Europie dzika kaczka, od której wywodzi się kaczka domowa. Samiec w okresie godowym bogato ubarwiony z zieloną głową, charakterystyczną białą obrożą na szyi oraz niebieskimi lusterkami na skrzydłach.

Clangula hyemalis

Lodówka (Clangula hyemalis) to ptak z rodziny kaczkowatych, zaliczany do traczy. Samiec jest większy od samicy. Ma piękny, długi ogon. W szacie godowej samiec ma ciemnobrązową szyję, głowę i pierś, wierzch ciała jest czarny.

Cygnus melanocoryphus

Łabędź czarnoszyi to duży ptak z grupy gęśców, o białym ubarwieniu za wyjątkiem czarnej szyi. Nie wydaje żadnych odgłosów. Gnieździ się na brzegach dużych zbiorników wodnych, pośród gęstej roślinności.

Cygnus atratus

Łabędź czarny to piękny i towarzyski ptak, występujący w dużych stadach, spotykany także w Polsce. Ptak ten wędruje w poszukiwaniu miejsc do lęgów i żerowisk. Upierzenie czarne, dziób czerwonawy. Ma dość smukłą sylwetkę, bardzo długą szyję.

Cygnus cygnus

Łabędź ten ma żółto-czarny dziób i wyprostowaną szyję. Jest u nas nieliczny. Mamy zaledwie kilkadziesiąt par w Polsce. Ptak ten unika obecności człowieka i jest bardzo płochliwy. Podczas lęgów ptak ten aktywnie broni swojego terytorium.

Cygnus olor

Łabędź niemy to duży ptak z charakterystyczną wyciągniętą szyją o białym upierzeniu, z pomarańczowym dziobem z czarną naroślą u nasady, którego nierzadko możemy spotkać na zbiornikach wodnych w naszym kraju. Samiec i samica tworzą pary przez wiele lat.

Aix galericulata

Mandarynka to przepiękna kaczka pochodząca z Azji, która hodowana jest także w Europie. Osobniki, które uciekły kiedyś z hodowli utworzyły stałe populacje zamieszkujące miejskie parki, także w Polsce.

Mergus merganser

To jedna z naszych największych kaczek. Ma charakterystyczny, wąski, haczykowaty dziób. Gniazduje w dziuplach. Ma wydłużoną sylwetkę ciała. Głowa samca w szacie godowej jest ciemnozielona. Grzbiet jest czarny, ogon ciemny.

Tadorna tadorna

Ohar jest ptakiem z grupy kazarek, którego można spotkać nad Bałtykiem. Charakterystyczną cechą ohara jest guzowata narośl u nasady czerwonego dzioba, większa u samca. Samiec jest większy od samicy. Głowa oraz część szyi są czarne.

Anas clypeata

Płaskonos to bardzo rzadki u nas gatunek. Dziób ma charakterystyczny, płaski i łyżkowaty kształt. Samiec jest pięknie ubarwiony. Głowa samca jest ciemnozielona, opalizująca, szyja od połowy, pierś i barkówki są białe. Boki i brzuch są brązowe.

Anas acuta

Rożeniec to jedna z najpiękniejszych kaczek występujących w naszym kraju. Ma dość smukłą budowę. Ma smukłą budowę ciała, cienką szyję, dość długi ogon. Samiec w szacie godowej ma brązową głowę, po bokach głowy występuje biały pasek.

Rhodonessa caryophyllacea

Różanka (Rhodonessa caryophyllacea) to gatunek ptaka z rodziny kaczkowatych, krytycznie zagrożony wymarciem. Kaczka ta ma długi dziób i szyję. Samiec ma różową głowę, dziób i szyję. Znana z pojedynczych obserwacji.

Anser caerulescens

Śnieżyca duża to gęś z Ameryki Północnej, której migracje zwiastują zmiany pór roku. To ptak z rodziny kaczkowatych, podobny do gęsi domowej, o białym upierzeniu z czarnym ogonem.

Anas penelope

Świstun to wędrowny ptak z grupy kaczek właściwych. Samiec pięknie ubarwiony. Dziób krótki, czoło wysokie. W szacie godowej samiec ma głowę i szyję kasztanowatą, a na czole jaśniejsza plama. Pierś czerwonawa, spód biały. Samica skromniej ubarwiona.

Mareca sibilatrix

Świstun chilijski jest ptakiem z grupy kaczek właściwych występującym w Ameryce Południowej. Dziób i nogi są szarawe. Charakterystyczne jest ubarwienie głowy, w połowie białawe, w połowie czarne.

Melanitta fusca

Uhla (Melanitta fusca) to gatunek ptaka z rodziny kaczkowatych. Samiec ma czarne upierzenie, z białą plamą otaczającą oko, białe lusterko, pomarańczowożółty dziób. Uhla zimuje u nas od października do kwietnia.

Inne gatunki

• Gęsiówka egipska (Alopochen aegyptiacus)
• Gęsiówka maurytyjska (Alopochen mauritianus)
• Amazonetka (Amazonetta brasiliensis)
• Świstun amerykański (Anas americana)
• Cyraneczka auklandzka (Anas aucklandica)
• Rożeniec białolicy (Anas bahamensis)
• Cyraneczka madagaskarska (Anas bernieri)
• Cyraneczka płowa (Anas capensis)
• Cyraneczka karolińska (Anas carolinensis)
• Cyraneczka kasztanowata (Anas castanea)
• Cyraneczka rdzawa (Anas chlorotis)
• Cynamonka (Anas cyanoptera)
• Cyranka modroskrzydła (Anas discors)
• Rożeniec krótkosterny (Anas eatoni)
• Srebrzanka czerwonodzioba (Anas erythrorhyncha)
• Czuprynka (Anas falcata)
• Cyraneczka żółtodzioba (Anas flavirostris)
• Rożeniec żółtodzioby (Anas georgica)
• Cyraneczka szara (Anas gibberifrons)
• Srebrzanka hotentocka (Anas hottentota)
• Krzyżówka białooka (Anas laysanensis)
• Kaczka filipińska (Anas luzonica)
• Kaczka madagaskarska (Anas melleri)
• Płaskonos jasnogłowy (Anas platalea)
• Kaczka pstrodzioba (Anas poecilorhyncha)
• Płaskonos czarnolicy (Anas rhynchotis)
• Brązówka (Anas rubripes)
• Płaskonos przylądkowy (Anas smithii)
• Moręgówka (Anas sparsa)
• Kaczka czubata (Anas specularioides)
• Kaczka białogardła (Anas specularis)
• Kaczka pacyficzna (Anas superciliosa)
• Kaczka maskareńska (Anas theodori)
• Kaczka żółtodzioba (Anas undulata)
• Srebrzanka modrodzioba (Anas versicolor)
• Nowogwinejka (Anas waigiuensis)
• Gęś krótkodzioba (Anser brachyrhynchus)
• Śnieżyca cesarska (Anser canagicus)
• Gęś łabędzionosa (Anser cygnoides)
• Gęś mała (Anser erythropus)
• Śnieżyca mała (Anser rossii)
• Bezpłetwiec (Anseranas semipalmata)
• Ogorzałka mała (Aythya affinis)
• Głowienka preriowa (Aythya americana)
• Podgorzałka australijska (Aythya australis)
• Podgorzałka zielonogłowa (Aythya baeri)
• Czerniczka (Aythya collaris)
• Podgorzałka madagaskarska (Aythya innotata)
• Ogorzałka (Aythya marila)
• Ogorzałka nowozelandzka (Aythya novaeseelandiae)
• Podgorzałka (Aythya nyroca)
• Głowienka długodzioba (Aythya valisineria)
• Bisiorka (Biziura lobata)
• Bernikla obrożna (Branta bernicla)
• Gągołek (Bucephala albeola)
• Sierpiec (Bucephala islandica)
• Piżmówka amerykańska (Cairina moschata)
• Piżmówka malajska (Cairina scutulata)
• Cudokaczka (Callonetta leucophrys)
• Kaczka labradorska (Camptorhynchus labradorius)
• Grzywienka (Chenonetta jubata)
• Magelanka skalna (Chloephaga hybrida)
• Magelanka andyjska (Chloephaga melanoptera)
• Magelanka zmienna (Chloephaga picta)
• Magelanka siwogłowa (Chloephaga poliocephala)
• Magelanka rudogłowa (Chloephaga rubidiceps)
• Koskoroba (Coscoroba coscoroba)
• Etiopka (Cyanochen cyanopterus)
• Łabędź trąbiący (Cygnus buccinator)
• Łabędź czarnodzioby (Cygnus columbianus)
• Łabędź południowy (Cygnus sumnerensis)
• Drzewica karaibska (Dendrocygna arborea)
• Drzewica wędrowna (Dendrocygna arcuata)
• Drzewica czarnobrzucha (Dendrocygna autumnalis)
• Drzewica australijska (Dendrocygna eytoni)
• Drzewica plamista (Dendrocygna guttata)
• Drzewica indyjska (Dendrocygna javanica)
• Drzewica białolica (Dendrocygna viduata)
• Pasożytka (Heteronetta atricapilla)
• Kamieniuszka (Histrionicus histrionicus)
• Krzywonos (Hymenolaimus malacorhynchos)
• Kapturnik (Lophodytes cucullatus)
• Łopatonos (Malacorhynchus membranaceus)
• Marmurka (Marmaronetta angustirostris)
• Markaczka (Melanitta nigra)
• Uhla pstrodzioba (Melanitta perspicillata)
• Zbrojówka (Merganetta armata)
• Bielaczek (Mergellus albellus)
• Tracz auklandzki (Mergus australis)
• Tracz brazylijski (Mergus octosetaceus)
• Szlachar (Mergus serrator)
• Tracz chiński (Mergus squamatus)
• Gęsiówka grzywiasta (Neochen jubata)
• Chełmiatka czerwonooka (Netta erythrophthalma)
• Hełmiatka różowodzioba (Netta peposaca)
• Kaczuszka afrykańska (Nettapus auritus)
• Kaczuszka azjatycka (Nettapus coromandelianus)
• Kaczuszka australijska (Nettapus pulchellus)
• Sterniczka australijska (Oxyura australis)
• Sterniczka maskowa (Oxyura dominica)
• Sterniczka peruwiańska (Oxyura ferruginea)
• Sterniczka jamajska (Oxyura jamaicensis)
• Sterniczka zwyczajna (Oxyura leucocephala)
• Sterniczka afrykańska (Oxyura maccoa)
• Sterniczka argentyńska (Oxyura vittata)
• Gęsiec (Plectropterus gambensis)
• Birginiak (Polysticta stelleri)
• Gwinejka (Pteronetta hartlaubii)
• Edredon okularowy (Somateria fischeri)
• Edredon, turkan (Somateria spectabilis)
• Pstrokaczka (Stictonetta naevosa)
• Torpedówka falklandzka (Tachyeres brachypterus)
• Torpedówka białogłowa (Tachyeres leucocephalus)
• Torpedówka lotna (Tachyeres patachonicus)
• Torpedówka magellańska (Tachyeres pteneres)
• Kazarka szarogłowa (Tadorna cana)
• Kazarka czubata (Tadorna cristata)
• Kazarka nadobna (Tadorna radjah)
• Kazarka obrożna (Tadorna tadornoides)
• Kazarka rajska (Tadorna variegata)
• Pokraczka (Thalassornis leuconotus)

Występowanie i środowisko

Żyją na całym świecie poza Antarktydą. Preferują wodne środowiska (zbiorniki z wodą słodką).

Tryb życia i zachowanie

Dobrze nurkują. Odbywają dalekie wędrówki, lecąc w kluczu w kształcie litery V.

Morfologia i anatomia

Brak danych.

Rozmnażanie

Większość kaczkowatych gniazduje na ziemi lub w koronie drzew albo na półkach skalnych. Jedna trzecia gatunków gniazduje w dziuplach i norach. Samica składa od 4 do 14 jaj, zwykle jednolicie ubarwionych. Okres wysiadywania trwa 21-44 dni. Pisklęta są zagniazdownikami. Zdolność do lotu uzyskują w 28-110 dniu od wyklucia.

Pożywienie

Podstawę ich pokarmu stanowią wodne rośliny, ale zjadają też pokarm zwierzęcy: ryby, skorupiaki, mięczaki, owady.

Ochrona i zagrożenia

Krytycznie zagrożone są między innymi kazarka czubata, podgorzałka madagaskarska, tracz brazylijski (łącznie 5 gatunków). Siedem gatunków jest zagrożonych, 14 narażonych. Tracza auklandzkiego uznano za wymarłego, gdyż ostatnio zaobserwowano go w 1902 roku.

Ciekawostki

Kaczkowate są hodowane dla mięsa, piór i jaj, a także w celach ozdobnych na całym świecie. Z tego rzędu wywodzi się takie ptactwo domowe jak: kaczka piżmowa, gęś domowa, kaczka domowa, gęś garbonosa.

Zdjęcia - galeria

© medianauka.pl, 2014-01-06, RODZ-1